Σε αυτό το κείμενο θα αναφερθούμε σε ένα ζήτημα που μας απασχόλησε το τελευταίο διάστημα και το οποίο προκάλεσε μια σειρά εσωτερικών συζητήσεων. Aφορμή για αυτές στάθηκε η συνένωση των espiv.net και squat.gr. Όπως είχαμε αναφέρει σε προηγούμενη σχετική ανακοίνωσή μας, θα επιχειρήσουμε να κάνουμε μια πιο συνολική τοποθέτηση, επιδιώκοντας να ανοίξουμε ένα διάλογο τόσο εντός του ανταγωνιστικού κινήματος, όσο και σε ευρύτερες κοινωνικές ομάδες, οι οποίες χρησιμοποιούν, και συνεπώς επηρεάζονται ή/και θίγονται απο τέτοιου τύπου δομές.

Επιπλέον, αν και σε αυτό το κείμενο αναφερόμαστε στο κομμάτι των ιντερνετικών υποδομών, θεωρούμε ότι η συζήτηση αφορά κάθε εγχείρημα που συνιστά υποδομή και αγγίζει τον τρόπο με τον οποίο οι θεωρήσεις μας, όπως η αυτοοργάνωση, η αυτονομία, η αντιιεραρχία, μετουσιώνονται σε πράξη. Η συζήτηση αυτή δεν είναι ούτε απλή, ούτε εύκολη και δεν μπορεί να εξαντληθεί εδώ. Εμείς οι ίδιες/οι την έχουμε ξανακάνει σε άλλες συλλογικότητες/ομάδες που έχουμε βρεθεί.

Θα προσπαθήσουμε να επιχειρηματολογήσουμε για την σημασία της αποκέντρωσης των κινηματικών υποδομών. Στην προκειμένη, η έννοια της αποκέντρωσης πηγάζει από μια αντίληψη για την κοινωνική οργάνωση που συνδέεται με μια συγκεκριμένη κουλτούρα, η οποία ενθαρρύνει την ανάπτυξη της πολυμορφίας και του πλουραλισμού, και προσφέρει, παράλληλα, μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στην καταστολή. Η ιστορία της cybrigade (espiv.net) και του squat.gr, εντάσσεται στο πλαίσιο άνθισης αντίστοιχων ριζοσπαστικών δομών στον ελλαδικό χώρο, συνδέεται άμεσα με τις ιδιαίτερες συνθήκες στα πανεπιστήμια και φέρει χαρακτηριστικά του ανταγωνιστικού κινήματος, όπως αυτό διαμορφώθηκε τα τελευταία χρόνια.

Όλο το κείμενο βρίσκεται διαθέσιμο σε .pdf

ΣτM: Η μετάφραση του κειμένου των Crimethinc Deserting the Digital Utopia δημοσιεύεται παράλληλα στο site του Σινιάλου.
Λήφθηκε υπόψη παλαιότερη μετάφραση που δημοσιεύθηκε στο osarena.net

Computers against Computing

«Υπάρχει ένας αόρατος κόσμος που είναι άρρηκτα δεμένος με κάθε εργαλείο. Αν το χρησιμοποιήσεις όπως έχει προβλεφθεί, αυτό σε βάζει στο ίδιο καλούπι με τους υπόλοιπους που κάνουν το ίδιο. Αν το αποσυνδέσεις απ’ αυτό τον κόσμο, μπορείς να ξεκινήσεις να φτιάχνεις άλλους.»
–Περιοδικό Hunter/Gatherer

Το ιδανικό καπιταλιστικό προϊόν θ’ αντλούσε την αξία του απ’ την αδιάκοπη απλήρωτη εργασία ολόκληρης της ανθρωπότητας. Θα ήταν απαραίτητο. Εμείς περιττοί. Θα ενσωμάτωνε ολόκληρη την ανθρώπινη δραστηριότητα σ’ ένα ενιαίο πεδίο, που θα ήταν προσβάσιμο μόνο μέσω πρόσθετων εταιρικών προϊόντων στα οποία θα είχαν συγχωνευτεί τα εργασιακά κάτεργα και η αγορά. Κι όλα αυτά θα τα πετύχαινε υπό το έμβλημα της αυτονομίας και της αποκέντρωσης, ίσως ακόμη και της «άμεσης δημοκρατίας».

Είναι σίγουρο πως αν ποτέ εφευρεθεί ένα τέτοιο προϊόν, κάποιοι καλοπροαίρετοι αντικαπιταλιστές θα διακηρύξουν πως πλησιάζει η βασιλεία των ουρανών και μένει απλά να αφαιρέσουμε τον καπιταλισμό απ’ την εξίσωση. Ο ύμνος των λωτοφάγων.

Δεν θα ‘ναι η πρώτη φορά που αντιεξουσιαστές θα ‘χουν σχεδιάσει την ουτοπία τους απ’ τις υποδομές της άρχουσας τάξης. Θυμηθείτε τον ενθουσιασμό του Καρλ Μαρξ και της Άυν Ραντ για τους σιδηροδρόμους! Αντίθετα πιστεύουμε πως η τεχνολογία η οποία παράγεται από τον καπιταλιστικό ανταγωνισμό τείνει να ενσαρκώνει και να επιβάλλει τη λογική του. Αν θέλουμε να ξεφύγουμε από αυτή τη λογική, δεν πρέπει να θεωρήσουμε ποτέ τα εργαλεία του ως δεδομένα. Όταν χρησιμοποιούμε εργαλεία, τα εργαλεία μας χρησιμοποιούν κι αυτά με τη σειρά τους.

Σ’ αυτό το άρθρο, θα προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε την ιδεολογία που είναι ενσωματωμένη στην ψηφιακή τεχνολογία και να διατυπώσουμε μερικές υποθέσεις για το πώς μπορούμε να σχετιστούμε μαζί της.

Το Δίκτυ(ο) Κλείνει

Στην εποχή μας, η κυριαρχία δεν επιβάλλεται μόνο μέσω εντολών που δίδονται από κυβερνώντες σε κυβερνώμενους αλλά και μέσω αλγορίθμων που παράγουν συστηματικά και ανακατανέμουν διαρκώς τις διαφορές ισχύος. Ο αλγόριθμος είναι ο θεμελιώδης μηχανισμός διαιώνισης της σημερινής ιεραρχίας. Ορίζει τις δυνατότητες εκ των προτέρων, ενώ προσφέρει ως επιλογή μια ψευδαίσθηση ελευθερίας. Η ψηφιακή τεχνολογία υποβιβάζει τις άπειρες δυνατότητες της ζωής σ’ ένα πλέγμα διασυνδεόμενων αλγορίθμων —επιλογές από μηδέν και ένα. Ο κόσμος περιορίζεται βαθμιαία στην αντιπροσώπευση, κι η αντιπροσώπευση επεκτείνεται για να καλύψει ολόκληρο τον κόσμο. Ό,τι μη αναγώγιμο εξαφανίζεται. Ό,τι μη υπολογίσιμο δεν υπάρχει. Η ψηφιακή τεχνολογία μπορεί να προσφέρει μια εκπληκτική σειρά από επιλογές —πιθανούς συνδυασμούς από μηδέν και ένα— αλλά οι όροι της κάθε επιλογής έχουν καθοριστεί από πριν.

Ένας υπολογιστής είναι μια μηχανή που εκτελεί αλγόριθμους. Ο όρος δήλωνε αρχικά ένα ανθρώπινο ον που εκτελεί εντολές τόσο πιστά και άκαμπτα όσο μια μηχανή. Ο Alan Turing, ο πατριάρχης της επιστήμης των ηλεκτρονικών υπολογιστών, ονόμασε τον ψηφιακό υπολογιστή ως μια μεταφορική προέκταση της πιο απρόσωπης μορφής ανθρώπινης εργασίας: «Η ιδέα πίσω από τους ψηφιακούς υπολογιστές θα μπορούσε να συνοψιστεί στ’ ότι τα μηχανήματα αυτά προορίζονται για την εκτέλεση πράξεων που θα μπορούσαν να γίνουν από έναν ανθρώπινο υπολογιστή.» Μέσα σε πενήντα χρόνια από τότε, έχουμε δει αυτή τη μεταφορά να αντιστρέφεται ξανά και ξανά, καθώς άνθρωπος και μηχανή γίνονται όλο και πιο αδιαίρετα. «Ο ανθρώπινος υπολογιστής υποτίθεται πως ακολουθεί σταθερούς κανόνες», συνέχιζε Turing. «Δε διαθέτει καμία εξουσία να παρεκκλίνει στο παραμικρό από αυτούς.»

Ακριβώς όπως οι τεχνολογίες εξοικονόμησης χρόνου μας έχουν κάνει πιο πολυάσχολους, η μεταφορά της αγγαρείας των μαθηματικών πράξεων στους υπολογιστές δε μας έχει ελευθερώσει απ’ τις χαμαλοδουλειές — έχει καταστήσει την πληροφορική αναπόσπαστο κομμάτι σε κάθε πτυχή της ζωής μας.

Εξαρχής, το αντικείμενο της ψηφιακής ανάπτυξης ήταν η σύγκλιση του ανθρώπινου δυναμικού με τον αλγοριθμικό έλεγχο. Υπάρχουν σημεία όπου αυτός ο στόχος έχει ήδη επιτευχθεί. Η οθόνη «retina» του iPhone είναι τόσο πυκνή που το γυμνό μάτι δεν μπορεί να δει ότι αποτελείται από pixels. Εξακολουθούν να υπάρχουν κενά ανάμεσα στις οθόνες, αλλά γίνονται μικρότερα μέρα με τη μέρα.

Το Δίκτυ(ο) που κλείνει το διάστημα μεταξύ μας κλείνει και τους χώρους εντός μας. Περικλείει κοινά τα οποία μέχρι πρότινος είχαν αντισταθεί στην εμπορευματοποίηση, όπως είναι τα κοινωνικά δίκτυα τα οποία μπορούμε μόνο ν’ αναγνωρίσουμε ως τέτοια τώρα που έχουν σχεδιαστεί για περίφραξη. Καθώς το δίκτυο μεγαλώνει για να καλύψει ολόκληρη τη ζωή μας, καλούμαστε να μικρύνουμε αρκετά για να χωρέσουμε στις εξισώσεις του. Μιλάμε για ολοκληρωτική βύθιση.

Το Ψηφιακό Χάσμα

Καλοπροαίρετοι φιλελεύθεροι ανησυχούν πως υπάρχουν ολόκληρες κοινότητες που δεν έχουν ακόμα ενσωματωθεί στο παγκόσμιο ψηφιακό δίκτυο. Εξού κι οι δωρεάν φορητοί υπολογιστές για τον «αναπτυσσόμενο κόσμο» και τα tablets εκατό δολαρίων για παιδιά σχολικής ηλικίας. Μπορούν να φανταστούν μόνο το ένα της ψηφιακής πρόσβασης ή το μηδέν του ψηφιακού αποκλεισμού. Με βάση αυτό το δυαδικό σύστημα, η ψηφιακή πρόσβαση είναι προτιμότερη — αλλά το ίδιο το δυαδικό σύστημα είναι προϊόν της διαδικασίας που παράγει αποκλεισμό, δεν αποτελεί μια λύση γι’ αυτόν.

«Μας είπαν κάποτε ότι το αεροπλάνο είχε «καταργήσει τα σύνορα». Στην πραγματικότητα, από τότε που το αεροπλάνο μετατράπηκε σε σοβαρό όπλο, τα σύνορα έγιναν αδιάβατα.»
–George Orwell, «Εσύ και η Ατομική Βόμβα»

Το έργο της πληροφοριοποίησης των μαζών ανακεφαλαιώνει και επεκτείνει την ενοποίηση της ανθρωπότητας κάτω απ’ τον καπιταλισμό. Κανένα σχέδιο ενοποίησης δεν έχει εξαπλωθεί ευρύτερα ή δεν έχει εισδύσει βαθύτερα από τον καπιταλισμό, και η ψηφιακή τεχνολογία σύντομα θα γεμίσει το σύνολο του. «Οι φτωχοί δεν έχουν ακόμα τα προϊόντα μας!» — αυτό ήταν το σύνθημα του Henry Ford. Το Amazon.com πουλάει tablets κάτω του κόστους, αλλά το αναγνωρίζει ως επιχειρηματική επένδυση. Μεμονωμένα, οι εργάτες που δε διαθέτουν ψηφιακή πρόσβαση υποτιμώνται στην αγορά εργασίας. Αλλά το να είναι διαθέσιμοι μ’ ένα κλικ και υποχρεωμένοι να ανταγωνίζονται μεταξύ τους διηπειρωτικά σε πραγματικό χρόνο δεν ανατιμά τη συνολική αξία της εργατικής τάξης στην αγορά. Η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση το έχει ήδη αποδείξει. Περισσότερη κινητικότητα για μεμονωμένα άτομα δεν εξασφαλίζει περισσότερη ισότητα για όλους.

Ένταξη δε σημαίνει απαραίτητα εξίσωση: το λουρί, το χαλινάρι και το μαστίγιο είναι επίσης συνδετικά μέσα. Ακόμη κι όταν συνδέει, η ψηφιακή τεχνολογία χωρίζει.

Όπως και ο καπιταλισμός, η ψηφιακή τεχνολογία χωρίζει σε έχοντες και μη έχοντες. Φυσικά, αυτό που στερούνται οι μη έχοντες δεν είναι ο υπολογιστής. Οι μη έχοντες στερούνται εξουσίας, την οποία η ψηφιοποίηση δεν κατανέμει ισομερώς. Αντί για έναν δυαδικό διαχωρισμό σε καπιταλιστές και προλετάριους, αναδύεται κυρίως μια παγκόσμια αγορά στην οποία κάθε άτομο θα αξιολογείται και θα κατατάσσεται διαρκώς. Η ψηφιακή τεχνολογία μπορεί να επιβάλλει τις διαφορές ισχύος πιο διεξοδικά κι αποτελεσματικά από οποιοδήποτε σύστημα καστών στην ιστορία.

Ήδη, η ικανότητά να συμμετέχουμε σε κάθε είδους κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις καθορίζεται απ’ την ποιότητα του επεξεργαστή μας. Στο κάτω άκρο του οικονομικού φάσματος, ο άνεργος με το smartphone κοιτάει να εξασφαλίσει τη φθηνότερη βόλτα στο διαδίκτυο (όταν κάποτε το να κάνεις ωτοστόπ σήμαινε ισότητα ευκαιριών). Στο άνω άκρο, ο έμπορος υψηλής συχνότητας επωφελείται άμεσα από την επεξεργαστική ισχύ των υπολογιστών του (κάνοντας τις παλιομοδίτικες χρηματιστηριακές δραστηριότητες να μοιάζουν δίκαιες εν συγκρίσει), όπως αντίστοιχα επωφελείται κι ο «ανθρακωρύχος» Bitcoin (bitcoin miner).

Είναι αδιανόητο η ψηφιακή ισότητα να μπορεί να στηρίζεται σε μια τέτοια άνιση βάση. Το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών δεν έχει κλείσει στα έθνη τα οποία βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της ψηφιοποίησης. Όσο πιο διαδεδομένη θα γίνεται η ψηφιακή πρόσβαση, τόσο περισσότερο θα βλέπουμε να επιταχύνεται η οικονομική και κοινωνική πόλωση. Ο καπιταλισμός παράγει και κυκλοφορεί νέες καινοτομίες ταχύτερα από οποιοδήποτε προηγούμενο σύστημα, παράλληλα όμως παράγει διαρκώς αυξανόμενες ανισότητες: εκεί όπου κάποτε ιππείς εξουσίαζαν τους πεζούς, βομβαρδιστικά αεροσκάφη τύπου stealth πλέουν τώρα πάνω απ’ τους οδηγούς. [1]

Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ότι ο καπιταλισμός είναι μια κατάσταση αθέμιτου ανταγωνισμού αλλά κι ότι επιβάλλει αυτό τον ανταγωνισμό σε κάθε τομέα της ζωής. Η ψηφιοποίηση καθιστά δυνατό να ενσωματωθούν οι πιο προσωπικές πτυχές των σχέσεών μας στη λογική του.

Οι ψηφιακοί διαχωρισμοί δε λαμβάνουν χώρα μόνο μεταξύ ατόμων και πληθυσμιακών ομάδων. Περνούν και μέσα απ’ τον καθένα μας. Σε μια εποχή επισφάλειας όπου ο καθένας μας καταλαμβάνει ταυτόχρονα πολλαπλές μεταβαλλόμενες κοινωνικές και οικονομικές θέσεις, οι ψηφιακές τεχνολογίες μας χειραφετούν επιλεκτικά ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο είμαστε προνομιούχοι ενώ παράλληλα συγκαλύπτουν τον τρόπο με τον οποίο μας περιθωριοποιούν. Ο μεταπτυχιακός φοιτητής που οφείλει πενήντα χιλιάδες δολάρια επικοινωνεί με άλλους οφειλέτες μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ωστόσο είναι πιο πιθανό να μοιραστούν μεταξύ τους τα βιογραφικά τους ή βαθμολογίες εστιατορίων παρά να οργανώσουν μια απεργία χρέους.

Μόνο όταν δούμε τους πρωταγωνιστές της κοινωνίας μας ως δίκτυα κι όχι ως ανεξάρτητα άτομα θα μπορέσουμε να αντιληφθούμε τη σοβαρότητα της κατάστασης: η ψηφιακή κοινότητα βασίζεται στην επιτυχία στην αγορά ενώ όλοι βιώνουμε την αποτυχία μεμονωμένα. Στα κοινωνικά δίκτυα του μέλλοντος —τα οποία διαφημιστές, πιστωτικοί οργανισμοί, εργοδότες, ιδιοκτήτες και αστυνομία θα παρακολουθούν μέσω μιας ενιαίας μήτρας ελέγχου— θα μπορούμε να συναντήσουμε ο ένας τον άλλο μόνο στο βαθμό που θα επιβεβαιώνουμε την αγορά και την αξία μας σ’ αυτή.

Το Σύστημα Αναβαθμίζεται

Ανέκαθεν, ο ανταγωνισμός και η επέκταση της αγοράς σταθεροποιούσαν τον καπιταλισμό προσφέροντας νέα κοινωνική κινητικότητα, δίνοντας στους φτωχούς ένα μερίδιο στο παιχνίδι όταν πια εκείνοι δεν είχαν άλλο λόγο να συνεχίσουν να συμμετέχουν. Τώρα όμως που όλος ο κόσμος έχει ενσωματωθεί σε μια ενιαία αγορά και το κεφάλαιο επικεντρώνεται στα χέρια μιας συρρικνούμενης ελίτ, τι θα μπορούσε να προλάβει ένα νέο κύμα εξεγέρσεων;

Ο προαναφερθείς Henry Ford ήταν ένας απ’ τους καινοτόμους οι οποίοι απάντησαν στην τελευταία μεγάλη κρίση που απείλησε τον καπιταλισμό. Αυξάνοντας τους μισθούς, τη μαζική παραγωγή και τις πιστώσεις, επέκτεινε την αγορά για τα προϊόντα του ενώ παράλληλα υπέσκαψε τα επαναστατικά αιτήματα του εργατικού κινήματος μετατρέποντας τους παραγωγούς σε καταναλωτές. Αυτό ενθάρρυνε ακόμη και τους πιο επισφαλείς εργαζόμενους να προσβλέπουν στην ένταξη και όχι στην επανάσταση.

Οι αγώνες της επόμενης γενιάς ξέσπασαν σ’ ένα νέο πεδίο, καθώς οι καταναλωτές επανέλαβαν την απαίτηση των παραγωγών για αυτοδιάθεση στην αγορά: πρώτα ως απαίτηση για ατομικότητα, και στη συνέχεια, όταν αυτή χορηγήθηκε, για αυτονομία. Η κορύφωση ήρθε με το κλασικό πρόσταγμα —«Γίνε τα μίντια»— της do-it-yourself (κάν’ το μόνος σου) αντικουλτούρας, όπως αντίστοιχα η παγκόσμια υποδομή τηλεπικοινωνιών έγινε μικρογραφία για να κάνει τους μεμονωμένους εργάτες τόσο ελαστικούς όσο οι εθνικές οικονομίες.

Γίναμε λοιπόν τα μίντια και το αίτημα μας για αυτονομία χορηγήθηκε αλλά αυτό δεν μας έκανε ελεύθερους. Ακριβώς όπως εκτονώθηκαν οι αγώνες των παραγωγών μετατρέποντάς τους σε καταναλωτές, εκτονώθηκαν κι οι απαιτήσεις των καταναλωτών μετατρέποντάς τους σε παραγωγούς: εκεί όπου τα παλιά μέσα μαζικής ενημέρωσης είχαν ιεραρχική δομή και μονή κατεύθυνση, τα νέα μέσα αντλούν την αξία τους απ’ το περιεχόμενο που δημιουργούν οι ίδιοι οι χρήστες. Εν τω μεταξύ, η παγκοσμιοποίηση κι η αυτοματοποίηση διέβρωσαν τον συμβιβασμό που είχε πετύχει ο Ford μεταξύ των καπιταλιστών κι ενός προνομιούχου τμήματος της εργατικής τάξης, παράγοντας έναν περιττό κι επισφαλή πληθυσμό.

Σ’ αυτό το ασταθές πλαίσιο, νέες εταιρείες όπως η Google αναβαθμίζουν τον φορντικό συμβιβασμό μέσω της δωρεάν εργασίας και της δωρεάν διανομής. Ο Ford προσέφερε στους εργαζόμενους μεγαλύτερη συμμετοχή στον καπιταλισμό μέσω της μαζικής κατανάλωσης. Η Google τα δίνει όλα δωρεάν μετατρέποντάς τα πάντα σε απλήρωτη εργασία. Προσφέροντας πιστώσεις, ο Ford επέτρεψε στους εργαζόμενους να γίνουν καταναλωτές ξεπουλώντας τη μελλοντική και την τωρινή εργασία τους. Η Google έχει σβήσει τη διάκριση μεταξύ παραγωγής, κατανάλωσης κι επιτήρησης, καθιστώντας δυνατό ν’ αντλήσει όφελος ακόμα κι από αυτούς που ίσως ποτέ να μην έχουν κάτι να ξοδέψουν.

Η δημόσια προσοχή συμπληρώνει το χρηματιστικό κεφάλαιο ως καθοριστικό νόμισμα της κοινωνίας μας. Πρόκειται για ένα νέο βραβείο παρηγοριάς για το οποίο οι επισφαλείς εργάτες μπορούν ν’ ανταγωνιστούν μεταξύ τους —εκείνοι που δε θα γίνουν ποτέ εκατομμυριούχοι συνεχίζουν να ονειρεύονται ένα εκατομμύριο επισκέψεις στο youtube— καθώς και ένα νέο κίνητρο για να προωθήσουν τη διαρκή καινοτομία που χρειάζεται ο καπιταλισμός. Όπως συμβαίνει στη χρηματοπιστωτική αγορά, εταιρείες και ιδιώτες μπορούν να δοκιμάσουν την τύχη τους, εκείνοι όμως που ελέγχουν τις δομές μέσω των οποίων κυκλοφορεί η δημόσια προσοχή ασκούν τη μεγαλύτερη εξουσία. Η υπεροχή της Google δεν προέρχεται από διαφημιστικά έσοδα ή πωλήσεις προϊόντων, αλλά απ’ τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνει τις ροές της πληροφορίας.

Ατενίζοντας το μέλλον προς αυτή την κατεύθυνση, μπορούμε να φανταστούμε μια ψηφιακή φεουδαρχία όπου τα κεφάλαια χρηματοδότησης και δημόσιας προσοχής θα έχουν τόσο παγιωθεί στα χέρια μιας ελίτ και μιας καλοπροαίρετης δικτατορίας υπολογιστών (ανθρώπινων και μη) η οποία θα συντηρεί το Διαδίκτυο ως ένα πάρκο για τον «περιττό» πληθυσμό. Μεμονωμένα προγράμματα και προγραμματιστές θα είναι αναλώσιμα —όσο μεγαλύτερη εσωτερική κινητικότητα προσφέρει μια ιεραρχική δομή, τόσο ισχυρότερη κι ανθεκτικότερη γίνεται— αλλά η ίδια η δομή θα είναι αδιαπραγμάτευτη. Μπορούμε ακόμα να φανταστούμε τον υπόλοιπο πληθυσμό να συμμετέχει φαινομενικά οριζόντια και εθελοντικά στην τελειοποίηση αυτού του προγραμματισμού— εντός ορισμένων παραμέτρων φυσικά, όπως ισχύει για όλους τους αλγόριθμους.

Η ψηφιακή φεουδαρχία θα μπορούσε να έρθει κάτω από το έμβλημα της άμεσης δημοκρατίας, διακηρύσσοντας ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα στην ιθαγένεια και τη συμμετοχή, εμφανίζοντας την ίδια ως μια λύση για τις υπερβολές του καπιταλισμού. Όσοι ονειρεύονται έναν εγγυημένο βασικό μισθό ή όσοι επιθυμούν ν’ αποζημιωθούν για την online συλλογή των προσωπικών τους δεδομένων οφείλουν να καταλάβουν ότι αυτά τα αιτήματα θα μπορούσαν να υλοποιηθούν μόνο από ένα πανοπτικό κράτος επιτήρησης — κι ότι τέτοιες απαιτήσεις νομιμοποιούν την κρατική εξουσία κι επιτήρηση, ακόμη κι αν δεν χορηγηθούν ποτέ. Οι κρατιστές θα χρησιμοποιήσουν τη ρητορική των ψηφιακών δικαιωμάτων του πολίτη για να δικαιολογήσουν την ένταξη όλων μας σε νέες χαρτογραφήσεις ελέγχου και τον καθορισμό καθενός από μας σε μια ενιαία online ταυτότητα προκειμένου να εκπληρώσουν το όραμα τους για μια κοινωνία που θα υπόκειται ολοκληρωτικά στη ρύθμιση και στην επιβολή. Οι «έξυπνες πόλεις» θα επιβάλλουν την αλγοριθμική τάξη στον offline κόσμο, αντικαθιστώντας τις επιταγές του σύγχρονου καπιταλισμού για μη βιώσιμη ανάπτυξη με νέες: επιτήρηση, προσαρμοστικότητα, διαχείριση. [2]

Σ’ αυτή τη δυστοπική προβολή, το ψηφιακό πρόγραμμα για τη μείωση του κόσμου της αντιπροσώπευσης συγκλίνει με το πρόγραμμα της εκλογικής δημοκρατίας, στην οποία μόνο οι εκπρόσωποι που διεκπεραιώνουν πράξεις μέσω των καθορισμένων διαύλων μπορούν ν’ ασκούν εξουσία. Και τα δυο στέκονται ενάντια σε καθετί που είναι μη υπολογίσιμο και μη αναγώγιμο, τοποθετώντας την ανθρωπότητα σε μια Προκρούστεια κλίνη. Συνδυασμένα με τη μορφή μιας ηλεκτρονικής δημοκρατίας, θα μας έδιναν τη δυνατότητα να ψηφίσουμε μια ευρεία γκάμα από λεπτομέρειες, ενώ ταυτόχρονα θα καθιστούσαν την ίδια την υποδομή αδιαμφισβήτητη — όσο πιο συμμετοχικό είναι ένα σύστημα, τόσο μεγαλύτερη «νομιμοποίηση» διαθέτει. Ωστόσο, κάθε έννοια του πολίτη προϋποθέτει και έναν αποκλεισμό. Κάθε έννοια της πολιτικής νομιμότητας προϋποθέτει και μια ζώνη παρανομίας.

Πραγματική ελευθερία σημαίνει να είμαστε σε θέση να καθορίζουμε τη ζωή και τις σχέσεις μας απ’ το μηδέν. Πρέπει να έχουμε τη δυνατότητα να ορίζουμε τα δικά μας εννοιολογικά πλαίσια, να διατυπώνουμε τις ερωτήσεις όσο και τις απαντήσεις. Αυτό δεν αντιστοιχεί στην απόκτηση καλύτερης εκπροσώπησης ή μεγαλύτερης συμμετοχής στην κρατούσα τάξη. Το να υπερασπιζόμαστε την ψηφιακή ένταξη και τη «δημοκρατική» επιστασία του κράτους παρέχει τα μέσα σ’ όσους κατέχουν την εξουσία να νομιμοποιήσουν τις δομές μέσω των οποίων μπορούν να την ασκούν.

Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι τα εργαλεία που έχουν χτιστεί για να μας κυβερνήσουν θα μας εξυπηρετούσαν αν μπορούσαμε απλά να καθαιρέσουμε τους αφέντες μας. Αυτό είναι το ίδιο λάθος που έκανε κάθε προηγούμενη επανάσταση σχετικά με την αστυνομία, τα δικαστήρια και τις φυλακές. Τα εργαλεία της απελευθέρωσης οφείλουν να σφυρηλατηθούν μέσα απ’ τον αγώνα για την επίτευξή της.

Τα Κοινωνικά Δίκτυα

Σκεφτόμαστε ένα μέλλον όπου τα ψηφιακά συστήματα θα καλύπτουν κάθε μας ανάγκη, όσο εμείς απλώς θα ζητάμε να μας παραδοθεί άμεσα η επόμενη παραγγελία μας. Ακολουθώντας την τροχιά της ψηφιακής μας φαντασίας, σύντομα πάντα θα ψηφίζουμε, θα εργαζόμαστε, θα ψωνίζουμε, θα βρισκόμαστε σε φυλακή. Ακόμη και οι φαντασιώσεις που χωρίζουν την ψυχή από το σώμα για να ταξιδέψουν στο κόσμο των υπολογιστών αφήνουν άθιχτο το φιλελεύθερο υποκείμενο: κάθε μετα-ανθρωπισμός που μας έχει προταθεί έχει υπάρξει αντίστοιχα και χωρίς εξαίρεση ένας νεοφιλελευθερισμός.

Φιλελεύθεροι γκραντουαλιστές που αγωνίζονται για την online προστασία της ιδιωτικής ζωής και της διαδικτυακής ουδετερότητας θεωρούν τους υφιστάμενους τους οποίους υπερασπίζονται ως μεμονωμένα άτομα. Ωστόσο, όσο λειτουργούμε σύμφωνα με το πρότυπο των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων», οι προσπάθειές οργάνωσής μας ενάντια στα συστήματα ψηφιακού ελέγχου θα αναπαράγουν μόνο τη λογική τους. Το καθεστώς των συνταγμάτων και των καταστατικών που σήμερα πλησιάζει στο τέλος του δεν προστάτευσε μόνο το φιλελεύθερο υποκείμενο, το άτομο — το εφηύρε. Καθένα απ’ τα δικαιώματα του φιλελεύθερου ατόμου εμπεριέχει κι ένα πλέγμα θεσμικής βίας για να εξασφαλίσει τον λειτουργικό κατακερματισμό του — τον κατακερματισμό της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, την ιδιωτικότητα της κάλπης και των φυλακών.

Αν μη τι άλλο, η επιδεικτική δικτύωση της καθημερινής ζωής υπογραμμίζει τον εύθραυστο χαρακτήρα του φιλελεύθερου ατόμου. Πού αρχίζει και πού τελειώνει το «Εγώ» όταν οι γνώσεις μας προέρχονται από τις μηχανές αναζήτησης κι οι σκέψεις μας ενεργοποιούνται και κατευθύνονται από τις online ενημερώσεις; Για να αντισταθμίσουμε κάτι τέτοιο, παρακινούμαστε να στηρίξουμε τον εύθραυστο ατομισμό μας κατασκευάζοντας και διαδίδοντας την αυτοβιογραφική μας προπαγάνδα. Το online προφίλ μας είναι μια αντιδραστική μορφή που προσπαθεί να διατηρήσει την τρεμάμενη φλόγα της φιλελεύθερης υποκειμενικότητας μέσω της πώλησής της. Δείτε για παράδειγμα την οικονομία της πλαστοπροσωπίας.

Παρόλ’ αυτά, το αντικείμενο της εκμετάλλευσης είναι ένα δίκτυο, κι ένα τέτοιο είναι και το υποκείμενο που εξεγείρεται. Κανένα τους δεν έμοιασε ποτέ για πολύ με το φιλελεύθερο υποκείμενο. Η γαλέρα με σκλάβους και η εξέγερση σκλάβων είναι δύο δίκτυα που αποτελούνται από κάποιες πτυχές πολλών ανθρώπων. Η διαφορά τους δεν έγκειται στους διαφορετικούς τύπους ανθρώπων αλλά στις διαφορετικές αρχές δικτύωσης. Κάθε σώμα περιέχει πολλές καρδιές. Η προοπτική που προσφέρει η ψηφιακή αντιπροσώπευση σχετικά με την ίδια τη δραστηριότητά μας, μας επιτρέπει να δούμε πιο ξεκάθαρα ότι πρόκειται για σύγκρουση μεταξύ αντίπαλων οργανωτικών αρχών, όχι μεταξύ συγκεκριμένων δικτύων ή ατόμων.

Τα δίκτυα που παράγονται και συγκαλύπτονται απ’ τον φιλελευθερισμό είναι αναπόφευκτα ιεραρχικά. Ο φιλελευθερισμός επιδιώκει να σταθεροποιήσει την πυραμίδα της ανισότητας διευρύνοντας διαρκώς τη βάση της. Δική μας επιθυμία είναι να καταργήσουμε τις πυραμίδες, ώστε να δώσουμε ένα τέλος στις ταπεινώσεις της κυριαρχίας και της υποταγής. Δεν απαιτούμε απλά να δώσουν οι πλούσιοι στους φτωχούς. Ζητάμε να ρίξουμε τους φράκτες. Δεν μπορούμε να πούμε ότι το ψηφιακό είναι στην ουσία του ιεραρχικό, γιατί εμείς δε καταλαβαίνουμε από «ουσίες». Γνωρίζουμε μόνο ότι το ψηφιακό είναι κατά βάση ιεραρχικό, δεδομένου ότι έχει χτιστεί στην ίδια βάση με τον φιλελευθερισμό. Αν μια διαφορετική ψηφιακή τεχνολογία είναι δυνατή, αυτή θα προκύψει μόνο από μια διαφορετική αφετηρία.

Δε χρειαζόμαστε καλύτερες εκδοχές της υπάρχουσας τεχνολογίας. Χρειαζόμαστε καλύτερη βάση για τις σχέσεις μεταξύ μας. Οι νέες τεχνολογίες είναι άχρηστες πέρα από το βαθμό στον οποίο μας βοηθούν να δημιουργήσουμε και να υπερασπιστούμε νέες σχέσεις.

Τα κοινωνικά δίκτυα προϋπάρχουν του Διαδικτύου. Διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές μας δικτυώνουν σύμφωνα με διαφορετικές λογικές. Κατανοώντας τις σχέσεις μας με όρους κυκλοφορίας και όχι στατικής ταυτότητας, πορείας και όχι τοποθεσίας, δυνάμεων και όχι αντικειμένων, μπορούμε να βάλουμε στην άκρη το ζήτημα των ατομικών δικαιωμάτων και να επιχειρήσουμε τη δημιουργία νέων συλλογικοτήτων έξω από τη λογική που παράγεται από την ψηφιακή τεχνολογία και τα χάσματα που δημιουργεί.

Εξαναγκασμός Τερματισμού

Για κάθε δράση, υπάρχει μια ίση και αντίθετη αντίδραση. Η ένταξη δημιουργεί νέους αποκλεισμούς. Οι κατακερματισμένοι αναζητούν ο ένας τον άλλο. Κάθε νέα μορφή ελέγχου δημιουργεί έναν πρόσθετο τομέα εξέγερσης. Η αστυνόμευση και οι υποδομές ασφάλειας αυξήθηκαν εκθετικά κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αλλά δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν έναν πιο ειρηνικό κόσμο. Αντίθετα, όσο αυξάνεται ο εξαναγκασμός, τόσο αυξάνεται η αστάθεια κι η αναταραχή. Το σχέδιο ελέγχου των πληθυσμών μέσω της ψηφιοποίησης των αλληλεπιδράσεών και του περιβάλλοντός τους αποτελεί μια στρατηγική αντιμετώπισης που έχει στόχο ν’ αποτρέψει τις αναταραχές που μοιραία ακολουθούν την οικονομική πόλωση, την κοινωνική υποβάθμιση και τις οικολογικές καταστροφές που προκαλεί ο καπιταλισμός.

Το κύμα των εξεγέρσεων που σάρωσε τον κόσμο από το 2010 —από την Τυνησία και την Αίγυπτο μέχρι την Ισπανία και την Ελλάδα, το παγκόσμιο κίνημα του Occupy και πιο πρόσφατα την Τουρκία και τη Βραζιλία— έχει γίνει ευρέως αντιληπτό ως προϊόν των νέων ψηφιακών κοινωνικών δικτύων. Αποτελεί ωστόσο και μια αντίδραση ενάντια στην ψηφιοποίηση και στις ανισότητες που αυτή ενισχύει. Ειδήσεις από τις κατασκηνώσεις του Occupy εξαπλώνονται μέσω του Διαδικτύου, όμως εκείνοι που έμεναν σ’ αυτές ήταν εκεί επειδή ήταν δυσαρεστημένοι με το απλώς εικονικό — ή επειδή, όντας φτωχοί ή άστεγοι, δεν είχαν καμία πρόσβαση σε αυτό. Πριν από το 2011, ποιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι το Διαδίκτυο θα παρήγαγε ένα παγκόσμιο κίνημα που θα στηριζόταν στη μόνιμη παρουσία σε κοινό φυσικό χώρο;

Αυτό είναι μόνο μια πρόγευση των απρόβλεπτων αντιδράσεων που θα προκύψουν καθώς ολοένα περισσότερες πτυχές της ζωής θα εντάσσονται στο ψηφιακό δίκτυο. Τα αποτελέσματα δεν είναι προκαθορισμένα, αλλά μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι θα υπάρξουν νέες ευκαιρίες για να συγκεντρωθούν άνθρωποι και να παλέψουν έξω από και ενάντια στη λογική του καπιταλισμού και του κρατικού ελέγχου. Καθώς παρατηρούμε την ανάδυση της ψηφιακής συμμετοχής του πολίτη και των ηλεκτρονικών ταυτοτήτων, ας ξεκινήσουμε θέτοντας το ερώτημα ποιες τεχνολογίες θα χρειαστούν οι ψηφιακά αποκλεισμένοι μη-πολίτες. Τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του αγώνα για το πάρκο Gezi στην Κωνσταντινούπολη το καλοκαίρι του 2013, θα μπορούσαν να σταθούν σαν ένα ταπεινό σημείο εκκίνησης. Πώς μπορούμε να περάσουμε από τη χαρτογράφηση των διαμαρτυριών στα εργαλεία που θα χρειαστούμε για την εξέγερση και την επιβίωση, ειδικά όταν αυτά τα δυο γίνονται ένα και το αυτό; Κοιτώντας την Αίγυπτο, μπορούμε να δούμε την ανάγκη για εργαλεία που θα μπορούσαν να συντονίσουν την ανταλλαγή τροφίμων ή ακόμα να απενεργοποιήσουν τον στρατό.

Το να κατανοήσουμε την επέκταση της ψηφιακής τεχνολογίας ως περίφραξη των δυνατοτήτων μας δε σημαίνει να πάψουμε να τη χρησιμοποιούμε. Αντιθέτως, σημαίνει ν’ αλλάξουμε τη λογική με την οποία την προσεγγίζουμε. Οποιοδήποτε θετικό όραμα ενός ψηφιακού μέλλοντος θα αφομοιωθεί για τη διαιώνιση και την ενίσχυση της κυρίαρχης τάξης. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να συμμετάσχουμε στην ψηφιακή τεχνολογία με στόχο την αποσταθεροποίηση των ανισοτήτων που επιβάλλει. Αντί να δημιουργήσουμε ψηφιακά έργα που έχουν στόχο να προδιαγράψουν τον κόσμο που θέλουμε να γνωρίσουμε, μπορούμε ν’ ασκήσουμε ψηφιακές πρακτικές που διαταράσσουν τον ελέγχο. Αντί να επιδιώξουμε την υπεράσπιση των δικαιωμάτων μιας νέας ψηφιακής τάξης — ή να ενσωματώσουμε τους πάντες σε μια τέτοια τάξη μέσω μιας παγκόσμιας ιθαγένειας — μπορούμε να ακολουθήσουμε το παράδειγμα όσων στερούνται πολιτικών δικαιωμάτων, ξεκινώντας από σύγχρονες εξεγέρσεις για τη ριζική αναδιανομή της εξουσίας.

Ιδωμένοι ως ξεχωριστή τάξη, οι προγραμματιστές καταλαμβάνουν σήμερα την ίδια θέση που είχε η αστική τάξη το 1848, χειριζόμενοι κοινωνική και οικονομική εξουσία δυσανάλογη με την πολιτική τους επιρροή. Στις επαναστάσεις του 1848, η αστική τάξη καταδίκασε την ανθρωπότητα σε δύο επιπλέον αιώνες κακοτυχίας συμμαχώντας τελικά με το νόμο και την τάξη κατά των φτωχών εργατών. Οι προγραμματιστές που είναι παρασυρμένοι από την επανάσταση του Διαδικτύου θα μπορούσαν να κάνουν κάτι ακόμα χειρότερο σήμερα: θα μπορούσαν να γίνουν ψηφιακοί Μπολσεβίκοι, των οποίων η προσπάθεια να δημιουργηθεί μια δημοκρατική ουτοπία θα παρήγαγε έναν απόλυτο ολοκληρωτισμό.

Από την άλλη πλευρά, εάν μια κρίσιμη μάζα προγραμματιστών στρέψει την αφοσίωσή της στους πραγματικούς αγώνες των αποκλεισμένων, το μέλλον θα είναι και πάλι διαθέσιμο. Αλλά αυτό θα σήμαινε την κατάργηση της ψηφιακής τεχνολογίας όπως τη γνωρίζουμε — και ταυτόχρονα, των ιδίων ως τάξη. Ας εγκαταλείψουμε την ψηφιακή ουτοπία.

Crimethinc

Υποσημειώσεις:

1. Οποιοσδήποτε μπορεί να χρησιμοποιήσει έναν 3D εκτυπωτή για να κατασκευάσει ένα όπλο, όμως η NSA μπορεί να φτιάξει σκουλήκια υπολογιστών (computer worms) που αποκτούν τον έλεγχο ολόκληρων βιομηχανικών συστημάτων.
2. Οι έξυπνες πόλεις δε θα βασίζονται σε πιο οικολογικά κτίρια, αλλά στην επιτήρηση και τον έλεγχο της προσωπικής μας περιουσίας: τα Walmart ήδη χρησιμοποιούν τσιπ RFID, τα ίδια τσιπ που χρησιμοποιούνται στα διαβατήρια των ΗΠΑ, για να παρακολουθούν τις ροές των εμπορευμάτων τους σ’ όλη την υδρόγειο.

Η ταινία Citizenfour είναι απλά η τελευταία έκφραση της γοητείας που ασκεί στο κοινό η φιγούρα του whistleblower. Jesselyn Radack, Thomas Drake, Chelsea Manning, Edward Snowden. Ο whistleblower εγκαταλείπει τα κέντρα της εξουσίας με σκοπό να μας ενημερώσει για τις αυθαιρεσίες που διαπράττονται, δίνοντας απαγορευμένες πληροφορίες όπως ο Προμηθέας έδωσε την ιερή φωτιά στους ανθρώπους.

Μπορεί όμως ο whistleblower να μας σώσει; Είναι το whistleblowing αρκετό; Ποιοι περιορισμοί είναι κωδικοποιημένοι σε μια στρατηγική κοινωνικής αλλαγής που βασίζεται στο whistleblowing, και τι θα χρειαζόταν για να πάμε πέρα από αυτούς;

Σίγουρα, οι whistleblowers χαίρουν καλύτερης αποδοχής από τα θεσμικά όργανα τα οποία εκθέτουν. Η πίστη στις κάθε είδους αρχές βρίσκεται, και δικαιολογημένα, σε ένα ιστορικό χαμηλό. Σε μια τηλεοπτική είδηση στο Citizenfour, βλέπουμε τον Obama να ισχυρίζεται πως ο ίδιος είχε διατάξει έρευνα σχετικά με την NSA πριν βγουν στο φως οι αποκαλύψεις του Snowden, υπονοώντας οργισμένα πως ήταν ο Snowden πριν από τον Snowden. Ο Πρόεδρος καλεί κυνικά σε μια συζήτηση “βασισμένη σε γεγονότα”, όταν η μόνη χρήσιμη πηγή γεγονότων υπήρξε η παράνομη διαρροή από τον άνθρωπο που κατακρίνει. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια πιο χτυπητή αντίθεση μεταξύ θάρρους και κυνισμού.

Ωστόσο, άλλο είναι να ξεσκεπάσει κανείς τους τυράννους και άλλο να τους καθαιρέσει.

“Ο μεγαλύτερος φόβος που έχω… είναι πως τίποτα δεν θα αλλάξει. Οι άνθρωποι θα δουν όλες αυτές τις αποκαλύψεις στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Θα μάθουν τις προσπάθειες που καταβάλλει η κυβέρνηση για να χορηγήσει μονομερώς στον εαυτό της εξουσίες ώστε να εφαρμόσει μεγαλύτερο έλεγχο πάνω στην αμερικανική και την παγκόσμια κοινωνία. Αλλά δεν θα είναι πρόθυμοι να αναλάβουν τα ρίσκα που απαιτούνται για να ξεσηκωθούν και να πολεμήσουν.” –Edward Snowden

Η θεωρία της κοινωνικής αλλαγής που εμπεριέχεται στο whistleblowing είναι πως αν αποκαλυφθούν τα εγκλήματα της κυβέρνησης, η λαϊκή κατακραυγή θα την αναγκάσει να διορθώσει η ίδια τον εαυτό της. “Πίστευα πως αν γινόταν γνωστή η αντισυνταγματική μαζική παρακολούθηση των Αμερικανών από την NSA,” είπε ο Snowden, “αυτή δε θα επιβίωνε από τον έλεγχο των δικαστηρίων, την εποπτεία του Κογκρέσου, την έγκριση των πολιτών.” Ωστόσο, ο μεγαλύτερος φόβος του Snowden έχει γίνει πραγματικότητα: οι μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό των προγραμμάτων παρακολούθησης της NSA έχουν απορριφθεί από τους εκλεγμένους αντιπροσώπους στους οποίους είχε εναποθέσει τις ελπίδες του ο Snowden.

Ο Snowden και άλλοι whistleblowers έχουν καταφέρει να απαξιώσουν τις κυβερνήσεις, αλλά όχι να ανακόψουν την επέκταση του καθεστώτος επιτήρησης. Έχουν αποκαλύψει πόσο παρεμβατικοί και ασύδοτοι είναι οι ηγέτες μας, αλλά δεν μας έχουν εξοπλίσει για να υπερασπιστούμε τους εαυτούς μας. Μήπως οι ίδιοι παράγοντες που επιτρέπουν στους whistleblowers να έχουν τέτοια απήχηση είναι και εκείνοι που εμποδίζουν τις αποκαλύψεις τους να αποφέρουν καρπούς;

Γιατί ο whistleblower αποτελεί έναν τόσο γοητευτικό πρωταγωνιστή; Πάνω απ’ όλα, επειδή είναι σε θέση να μιλάει μέσα από το σύστημα: φέρει όλη την νομιμότητα των θεσμών τους οποίους εκθέτει. Δεν ξεκίνησε ως επαναστάτης ή ως κάποιος απ’ έξω. Πίστευε στο σύστημα, και αισθάνθηκε προδομένος όταν έμαθε ότι εκείνο δεν τηρούσε τους ίδιους τους κανόνες του. Το whistleblowing στηρίζεται στην ιδέα ενός δημοκρατικού διαλόγου: αν οι άνθρωποι μάθουν τι συμβαίνει, θα μπορούν να “πουν την αλήθεια στην εξουσία”, και αυτή η έκφραση με κάποιο τρόπο θα επιφέρει την αλλαγή. [1] Φυσικά, αυτό προϋποθέτει ένα πολιτικό σύστημα που να βασίζεται στο διάλογο.

Οι αποκαλύψεις του Snowden δείχνουν πόσο αφελής είναι μια τέτοια αντίληψη. Οι υπηρεσίες που κατασκεύασαν αυτές τις υποδομές μαζικής παρακολούθησης ‒και επιδιώκουν τώρα να φυλακίσουν τον Snowden όπως την Chelsea Manning‒ κατέχουν την εξουσία βασισμένες στον καταναγκασμό, όχι στα πειστικά επιχειρήματα. Το να πεις απλά την αλήθεια δεν είναι αρκετό. Δε βρισκόμαστε σε διάλογο, αλλά σε μια δυναμική διαμάχη.

Αντίστοιχα, είναι λάθος να αντιμετωπίζονται οι παρασκηνιακές μηχανορραφίες των πολιτικών και των γραφειοκρατών ως προσωρινές δυσλειτουργίες σε ένα κατά τα άλλα διαφανές και δίκαιο καθεστώς. Αυτές δεν είναι καταχρήσεις, αλλά η συνήθης λειτουργία του. Δεν είναι εξαιρέσεις στον κανόνα, αλλά απαραίτητες στον ίδιο τον κανόνα. Από την άνθιση του whistleblowing στη δεκαετία του 1970 ‒Daniel Ellsberg, Deep Throat, Citizens’ Commission to Investigate the FBI‒ δημοσιογράφοι-ερευνητές έχουν εκθέσει σκάνδαλα επί σκανδάλων. Το να αντιμετωπιστούν όλα αυτά ως κάτι ασυνήθιστο θα σήμαινε ότι το ίδιο το κράτος είναι από τη φύση του νόμιμο και απλά χρειάζεται μεταρρύθμιση. Αλλά είναι οπισθοδρομικό να πιστεύει κανείς ότι οι πολίτες μπορούν να επιτηρούν το κράτος. Όσο ισχυρότερο το κράτος, τόση μεγαλύτερη η δύναμη που αυτό θα συγκεντρώσει ενάντια στους πολίτες του καθώς και ενάντια σε όλους τους άλλους.

Υπάρχουν και άλλα μειονεκτήματα στο να θεωρηθεί ο whistleblower ως ο κύριος πρωταγωνιστής της κοινωνικής αλλαγής. Αυτό όχι μόνο μπορεί να υπονοεί ότι το σύστημα είναι κατά βάση νόμιμο, αλλά παρουσιάζει επίσης όσους κατέχουν προνομιακές θέσεις εντός του συστήματος ως τους συντελεστές της αλλαγής. Ωστόσο, στο μεγαλύτερο μέρος τους, οι άνθρωποι αυτοί είναι ιδιαίτερα απίθανο να βγουν εκτός γραμμής. Χιλιάδες μηχανισμοί επιλογής, απομόνωσης και κινήτρων εξασφαλίζουν ότι δε θα είναι επιρρεπείς σε κρίσεις συνείδησης. Δεν είναι άξιο απορίας ότι οι Manning και Snowden είναι τόσο σπάνιοι, σε σύγκριση με τις απρόσωπες χιλιάδες που συνεργούν στη λειτουργία των κρατικών μηχανισμών. Το πρόβλημα δεν είναι ότι οι άνθρωποι είναι από τη φύση τους εγωιστές ή αναίσθητοι, αλλά ότι οι υποδομές της εξουσίας προωθούν τον εγωισμό και την αναισθησία.

Είναι λάθος να εξαρτάται το μέλλον της ανθρωπότητας από όσους βρίσκονται εντός των μηχανισμών εξουσίας. Αντ’ αυτού, θα πρέπει να αναρωτηθούμε με ποιον τρόπο άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα μπορούν να συνεργαστούν για να απενεργοποιήσουν τις υποδομές της καταπίεσης.

Διαχειριστές υπολογιστικών συστημάτων όπως ο Edward Snowden ασκούν πράγματι μεγάλη επιρροή για τη μοίρα του είδους μας, αλλά οι ίδιοι δεν μπορούν να φέρουν τη λύση από μόνοι τους. Κεντρικοποιώντας λίγους ειδικούς υπολογιστών ως τα υποκείμενα του κοινωνικού αγώνα παραβλέπουμε όλα τα άλλα κομμάτια του πληθυσμού των οποίων η συμμετοχή είναι απαραίτητη για οποιοδήποτε απελευθερωτικό κίνημα. Αυτή η παράλειψη εξηγεί τη διαφαινόμενη απόγνωση των Julian Assange και Jacob Appelbaum σε ομιλία τους στο Chaos Communication Congress το 2013, όταν περιέγραψαν τους διαχειριστές συστημάτων ως μια τάξη που θα μπορούσε να οργανωθεί για να υπερασπιστεί τα δικά της συμφέροντα, προειδοποιώντας ότι σύντομα θα ήταν πολύ αργά για να σταματήσει η κάθοδος στην ψηφιακή τυραννία. Στην πραγματικότητα, άνθρωποι που βρίσκονται εκτός των θεσμικών οργάνων της εξουσίας θα συνεχίσουν να μάχονται κατά της αδικίας, ανεξάρτητα από την εδραίωση της εξουσίας στο διαδίκτυο, πολλοί ειλικρινά δεν έχουν άλλη επιλογή. Ο ραγδαία αυξανόμενος αριθμός των περιθωριοποιημένων, των ανέργων και των καταπιεσμένων πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο οποιασδήποτε στρατηγικής για αλλαγή, σε συνδυασμό με όσους λιποτακτούν από την κάστα των προγραμματιστών. Αν οι προγραμματιστές αντιληφθούν τα συμφέροντά τους σε αντιδιαστολή με εκείνα της υπόλοιπης ανθρωπότητας, και οργανωθούν για να υπερασπιστούν αυτά τα συμφέροντα αντί να συμμετάσχουν σε έναν αγώνα που ξεπερνάει τους ίδιους, θα είναι καταδικασμένοι, μαζί με τους υπόλοιπους. Οι προγραμματιστές δεν πρέπει να οργανωθούν ως ξεχωριστή τάξη, πρέπει να αλλάξουν στρατόπεδο στον ταξικό πόλεμο.

Όπως φοβόταν ο Snowden, ελλείψει προτάσεων για το πώς να το καταπολεμήσουμε, η αποκάλυψη του κράτους επιτήρησης μόνο επιδεινώνει την αδράνεια και την αυτολογοκρισία, στις οποίες το κράτος στόχευε εξαρχής. Ο μέσος αναγνώστης εφημερίδων, όταν μάθει ότι η NSA παρακολουθεί όλη του τη ζωή μέσω του smartphone και της πιστωτικής του κάρτας, δεν είναι πιθανό να κατεβεί στους δρόμους από οργή, αλλά να γίνει ακόμα πιο συγκρατημένος και υποταγμένος. Ωστόσο, η σιωπή και η υπακοή δε θα μας προστατεύσει: θα ενθαρρύνει μόνο όσους βρίσκονται στην εξουσία να βάλουν στο στόχαστρο ολοένα ευρύτερους κύκλους πιθανών εχθρών. Ούτε αρκούν η κρυπτογράφηση ή άλλα μέτρα ασφαλείας για να μας κρατήσουν ασφαλείς: η κυβέρνηση θα έχει πάντα ανώτερη τεχνολογία στη διάθεσή της. Αν αντιληφθούμε την αντίσταση ως ένα απλά τεχνικό ζήτημα, θα έχουμε ηττηθεί από την αρχή. Η κρυπτογράφηση είναι σημαντική, αλλά η μόνη πραγματική ασφάλεια που θα μπορούσαμε να επιτύχουμε θα ήταν ένα κίνημα που να είναι αρκετά ισχυρό ώστε να υπερασπιστεί οποιονδήποτε μπει στο στόχαστρο του κράτους. Όσες πληροφορίες και αν συλλέξουν οι κυβερνητικές υπηρεσίες, δε μπορούν να τις χρησιμοποιήσουν παρά μόνο στο βαθμό που είναι σε θέση να αντέξουν τις πολιτικές συνέπειες. Όσο πιο σύντομα συμμετάσχουμε σε μια ανοιχτή πάλη εναντίον τους, τόσο ασφαλέστεροι θα είμαστε.

Αλλά ας επιστρέψουμε στη φιγούρα του whistleblower. Ο ιδανικός ήρωας είναι σαν εμάς: ένας Οποιοσδήποτε, προικισμένος επιπλέον με υπερφυσικό θάρρος και πεπρωμένο. Οι ήρωες αντιπροσωπεύουν ένα βήμα που θα μπορούσαμε να κάνουμε αλλά δεν κάνουμε, ένα βήμα που συχνά δεν κάνουμε από φόβο ότι δεν είμαστε προικισμένοι όπως αυτοί, ότι δεν μας έχει επιλέξει το πεπρωμένο. Και αυτό είναι ακριβώς το επικίνδυνο σχετικά με τους ήρωες: έχουν την τάση να βάζουν στην άκρη όσους πιστεύουν σε αυτούς.

Αυτό δεν το λέμε για να υποτιμήσουμε τους whistleblowers. Ο Snowden και η Manning έδωσαν τα πάντα για να είναι ειλικρινείς απέναντι στη συνείδησή τους, και με τις πιο ανιδιοτελείς προθέσεις. Αλλά ο καλύτερος τρόπος για να τιμήσουμε το θάρρος και τη θυσία τους είναι να ακολουθήσουμε το ίδιο μονοπάτι. Το μήνυμα που μας φέρνουν δεν είναι μόνο οι πληροφορίες που αποκάλυψαν, αλλά πάνω από όλα η ίδια τους η στάση, η απόφαση τους να αποστατήσουν από την καταπιεστική εξουσία και να πάρουν το μέρος του λαού. Αντί απλά να θαυμάζουμε την εξαιρετική ανδρεία του Snowden, ας αναρωτηθούμε τι θα ήταν ισοδύναμο της πράξης του στη δική μας ζωή. Μπορεί να μην είναι το whistleblowing, αλλά κάτι άλλο.

Τι θα σήμαινε για τους υπόλοιπους από εμάς το να αποστατήσουμε από τις δομές της εξουσίας στις οποίες συμμετέχουμε; Το να προσδιορίσουμε τι είναι απαράδεκτο στην καθημερινή μας συνενοχή, και να το διακόψουμε οριστικά; Αυτό είναι ένα βήμα που καθένας από εμάς μπορεί να κάνει, σε όποιο σημείο και αν βρίσκεται στην αρχιτεκτονική της εξουσία.

Το whistleblowing από μόνο του δε θα επιφέρει κοινωνική αλλαγή. Κάτι τέτοιο χρειάζεται άμεση δράση. Θυμηθείτε, δεν υπήρχε κανένας whistleblower στο Ferguson, δεν ήταν η αποκάλυψη ενός παραπτώματος της αστυνομίας που προκάλεσε το σημαντικότερο κύμα διαμαρτυρίας ενάντια στην αστυνομική βία τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αλλά το γεγονός ότι οι άνθρωποι ενήργησαν βάσει της οργής τους. Η δολοφονία του Michael Brown έγινε κατανοητή σε εθνικό επίπεδο ως μια τραγωδία, επειδή οι άνθρωποι διαμαρτυρήθηκαν, όχι επειδή το κατέγραψε ένα βίντεο ή επειδή κάποιος αποκάλυψε εκ των έσω ότι ο δολοφόνος παραβίασε κάποιο καταστατικό. Η αντίσταση στην κυβερνητική δραστηριότητα με την αιτιολογία ότι είναι παράνομη ή διεφθαρμένη μας αφήνει ανίσχυρους απέναντι σε όλες τις μορφές βαρβαρότητας και κατάχρησης που ήδη είναι νομιμοποιημένες. Οφείλουμε να αναπτύξουμε την ικανότητα να αντισταθούμε στις αρχές, ανεξάρτητα από τους νόμους. Διαφορετικά, όλο το whistleblowing στον κόσμο θα είναι μάταιο.

Σήμερα, δεν μας λείπει τόσο η ευαισθητοποίηση σχετικά με το κράτος επιτήρησης όσο συγκεκριμένα παραδείγματα για το πώς να το καταπολεμήσουμε. Στο πνεύμα του Jeremy Hammond, μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτό που χρειαζόμαστε είναι όχι μόνο να αποκαλύψουμε τις παρανομίες του κράτους, αλλά να προσδιορίσουμε τις στρατηγικές του αδυναμίες. Από την προστασία Τυνήσιων ακτιβιστών ενάντια στην παρακολούθηση μέχρι την αποκάλυψη των ονομάτων των μελών της Κου Κλουξ Κλαν, οι Anonymous κατέδειξαν τα στρατηγικά πλεονεκτήματα της ηλεκτρονικής πειρατείας όταν συμβαδίζει με τα κοινωνικά κινήματα. Ο ίδιος ο Richard Stallman, έχει επισημάνει ότι οι επιθέσεις τύπου denial-of-service  είναι απλά μια νέα μορφή οδοφραγμάτων. Ακριβώς όπως διαδηλωτές από τη Νέα Υόρκη ως το San Fransisco Bay Area μπλόκαραν διαπολιτειακούς αυτοκινητόδρομους, οι online ακτιβιστές αποκλείουν τις λεωφόρους της πληροφορίας. Διαμαρτυρίες που συνδυάζουν την online και offline άμεση δράση προσφέρουν ευκαιρίες για νέες συμμαχίες που υπερβαίνουν την τάξη, τη φυλή και τη γεωγραφία.

Την ίδια ώρα, οι αξιωματούχοι που διατηρούν σε λειτουργία το μηχανισμό παρακολούθησης εργάζονται σε γραφεία ήσυχων προαστίων από το Fort Mead ως τη Χαβάη. Ακολουθώντας το παράδειγμα διαδηλωτών που στοχοποίησαν τα γραφεία της Google στο San Francisco, μπορούμε να φανταστούμε offline διαδηλωτές να ανοίγουν ένα νέο μέτωπο στον αγώνα. Ίσως αυτό θα μπορούσε να αντιστρέψει την κατάσταση για όσους θεωρούν τους εαυτούς τους ως αφέντες του ψηφιακού σύμπαντος από την άνεση των γραφείων τους.

Έτσι οι whistleblowers, οι διαχειριστές συστημάτων και οι κάθε είδους χάκερ πρέπει να συγκροτήσουν κοινό μέτωπο με άλλα κινήματα και πληθυσμούς, κατανοώντας το whistleblowing ως μια από τις πολλές τακτικές σε έναν πολύ ευρύτερο αγώνα. Μόνοι τους, οι whistleblowers και οι υπόλοιποι αντιφρονούντες στον ψηφιακό κόσμο θα εντοπιστούν και θα φυλακιστούν όπως η Chelsea Manning και ο Jeremy Hammond, ή θα παγιδευθούν όπως ο Julian Assange και ο Edward Snowden. Συλλογικά, με όλες τις διαφορετικές ικανότητες και προοπτικές μας ‒από τις προγραμματιστικές δεξιότητες ως τη διαύγεια που πηγάζει από το να μην έχεις τίποτα να χάσεις‒ θα είμαστε πιο ισχυροί από ό,τι κάθε μια και ένας μόνος του.

“Δεν προσπαθώ να καταστρέψω την NSA, προσπαθώ να τη βελτιώσω,” επέμενε ο Snowden στις πιο αθώες μέρες του. Σήμερα, οποιοσδήποτε πραγματιστής οφείλει να αναγνωρίσει ότι θα ήταν ευκολότερο να ξηλωθεί η NSA μαζί με όλα τα ασύδοτα θεσμικά όργανα που υπερασπίζεται παρά να αναμορφωθεί. Η απλή επιθυμία να μας αφήσουν ήσυχους και να έχουμε προσωπική ζωή μας φέρνει σε άμεση σύγκρουση με το παγκόσμιο δίκτυο της κρατικής εξουσίας. Αυτό είναι μια τρομαχτική προοπτική, αλλά και μια θαυμάσια ευκαιρία, καθώς εκατομμύρια άνθρωποι, καθώς εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ωθούνται στην ίδια διένεξη από τις οικολογικές, οικονομικές, και φυλετικές (δια)κρίσεις που παράγονται από αυτή την διογκωμένη δομή εξουσίας.

Και εδώ φτάνουμε στην καρδιά του θέματος. Ο κύριος στόχος της NSA δεν ήταν ποτέ οι λεγόμενοι “τρομοκράτες,” αλλά τα κινήματα βάσης που αμφισβητούν την κατανομή της εξουσίας. Υπό αυτό το πρίσμα, η απόφαση για διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής της επιτήρησης από την NSA έτσι ώστε να συμπεριλάβει το σύνολο του πληθυσμού των Ηνωμένων Πολιτειών δε θα έπρεπε να μας εκπλήσσει. Δεν ήταν ποτέ πραγματικός στόχος τους να βρουν τους περίφημους τρομοκράτες σαν τη βελόνα στα άχυρα. Οι πραγματικοί στόχοι του μηχανισμού μαζικής παρακολούθησης ήταν ανέκαθεν οι ακτιβιστές στην Τυνησία, οι επαναστάτες στην Αίγυπτο, οι αναρχικοί στην Ελλάδα, τα κινήματα #M15, #occupy, #blacklivesmatter, η επανάσταση στη Rojava και όλα τα κοινωνικά κινήματα που πρόκειται να έρθουν, καθώς η κρίση γεννά την κρίση.

Δεν είναι πλέον ρεαλιστικό να θεωρήσουμε την κοινωνική αλλαγή ως ζήτημα διαλόγου για τις πολιτικές που εφαρμόζονται, αν ήταν ποτέ κάτι τέτοιο. Χρειάζεται να τη σκεφτούμε με όρους επανάστασης. Είτε ενεργούμε πίσω από ένα πληκτρολόγιο ή πίσω από ένα οδόφραγμα, ας βρεθούμε μεταξύ μας και ας μάθουμε να είμαστε δυνατοί συλλογικά.

Υποσημείωση

[1] Η ιδέα ότι η απλή αποκάλυψη κάποιας κρυφής αλήθειας θα μπορούσε με κάποιο τρόπο να αφυπνίσει την επιθυμία των ανθρώπων για ελευθερία είναι ιδιαίτερα εμφανής στο κίνημα για την Αλήθεια για την 11η Σεπτεμβρίου και παρόμοιους προμηθευτές θεωριών συνωμοσίας. Αλλά αυτά είναι απλώς ακραίες εκδηλώσεις μιας αφήγησης που είναι διάχυτη στην κοινωνία μας, και βάσει της οποίας αποδίδονται χιλιαστικές δυνάμεις στην ίδια την πληροφορία.

ΣτΜ: Επιλέξαμε να αφήσουμε αυτούσιες τις λέξεις ‘whistleblower’ και ‘whistleblowing’ καθώς δεν υπάρχει καλή μονολεκτική απόδοσή τους στα ελληνικά. Whistleblowing ονομάζεται η πρακτική του να φέρνει κανείς στη δημοσιότητα μυστικά ενός κράτους, ενός οργανισμού ή μιας εταιρείας, αποκαλύπτοντας συνήθως φαινόμενα διαφθοράς, κατάχρησης εξουσίας, βίας κλπ. Αντίστοιχα, whistleblower είναι ο φορέας αυτής της πρακτικής.

Η επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης – πλέον καταγράφουμε πού πηγαίνουμε, τι κάνουμε και τι σκεφτόμαστε σε κοινή θέα – έχει αλλάξει δραστικά τους τρόπους με τους οποίους συνδεόμαστε με τον εαυτό μας και με άλλους. Εφόσον η διάδοση των social media έχει γίνει αδιάλειπτη και συνήθης, έχουμε και εμείς άθελα μας επιδοθεί σε μια μαζική μετανάστευση στον κυβερνοχώρο. Για τον λόγο αυτό, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να δώσουμε προσοχή σε όλα εκείνα που έχουν γίνει τετριμμένα και να εξετάσουμε τις ψυχο-κοινωνικές περιπλοκότητες που υφίστανται. Από την στιγμή που οι online κοινότητες έχουν μετατραπεί σε βασικούς τροφοδότες της προσωπικής μας εικόνας, τα social media έχουν οξύνει την αυξανόμενη εμμονή με ένα προσωπικό ίματζ και στάτους. Ενώ το άτομο είναι τελείως εμμονικό με τα retweets στο Twitter, τα likes στο Instagram και τα comments στο Facebook, ο μάταιος ναρκισσισμός έχει απλά γίνει κοινοτυπία. Αυτό που ενδεχομένως ξεκίνησε ως αθώα επιθυμία για προσωπική επιβεβαίωση γρήγορα εξελίχθηκε σε μη υγιή εμμονή με τους εαυτούς μας και τις ζωές μας.

Η πραγματικότητα είναι ότι οι online παραστάσεις και οι μικρο-επιβεβαιώσεις μπορεί να εμφανίζονται ασήμαντες αλλά όλα μαζί συντελούν σε μια κουλτούρα ανταγωνιστικού εγωτισμού. Η αέναη ορμή μας να μοιραζόμαστε τις εμπειρίες μας μέσω ιστοσελίδων micro-blogging μπορεί να συγκριθεί με μια μορφή αυτο-προβολής. Καθώς, λοιπόν, το ανταγωνιστικό πνεύμα του ύστερου καπιταλισμού έχει διεισδύσει στα social media, μας έχει ουσιαστικά ζητηθεί να επανακαθορίσουμε την ταυτότητα μας ώστε να καταναλωθεί από ένα εξωτερικό κοινό. Ως ανθρώπινα εμπορεύματα, μας έχει ζητηθεί να σχεδιάσουμε, να βάλουμε μάρκες και να λανσάρουμε τις online ταυτοτητές μας. Σαν αποτέλεσμα, ο διαχωρισμός μεταξύ του “ανθρώπινου κεφαλαίου” και του πραγματικού κεφαλαίου έχει γίνει εξαιρετικά δυσδιάκριτος. Αντιθέτως, το ατομιστικό και ανταγωνιστικό πνεύμα των social media είναι αντιπροσωπευτικό της βαθιά ριζωμένης πίεσης να ικανοποιήσουμε τον στενό καπιταλιστικό ορισμό της επιτυχίας.

Εφόσον η αυθεντική κοινωνική αλληλεπίδραση έχει υπαχθεί στην κοινωνική δικτύωση και στην “δημιουργία επαφών”, έχουμε εισέλθει στην περίοδο του δικτυακού καπιταλισμού. Παρόλο που αυτή η ποσοτικοποιημένη μορφή κοινωνικής δικτύωσης είναι συναισθηματικά ατελής, προσφέρει ένα καλοδεχούμενο αντιπερισπασμό από τις ανώνυμες σχέσεις της αγοράς. Από την άλλη πλευρά, τα social media δεν μπορούν να ικανοποιήσουν την λαχτάρα μας για τα άυλα αγαθά – την φιλία, την ανάπαυση, το παιχνίδι, και την δημιουργικότητα – με μια εφήμερη διασκέδαση. Ενώ μπορούν να προσφέρουν έναν καταπραϋντικό αντιπερισπασμό από τα υπόλοιπα δεινά του καπιταλισμού, είναι εγγενώς μη ικανοποιητικά. Στο τέλος της μέρας, η μίκρο-δόξα των social media παράγει ένα ίματζ χωρίς ουσία, σύνδεση χωρίς επαφή και λόγο χωρίς νόημα. Για τον λόγο αυτό, πρέπει να αναγνωρίσουμε και να διυλίσουμε την προσφορά ψεύτικης ολοκλήρωσης.

Ενώ τα social media συντελούν στην εμπορευματοποίηση των εαυτών μας και των αλληλεπιδρασεών μας, έχουν επίσης ριζοσπαστικά αλλάξει και τον τρόπο με τον οποίο συνδεόμαστε με άλλους. Η αυξανόμενη εμμονή μας με το ίματζ και την δικτύωση έχει συντελέσει σε μια αυξανόμενη απομόνωση. Η εμμονή των social media με την ατομικότητα έχει μεταθέσει το ενδιαφέρον μακρυά από το συλλογικό. Παρόλο που το δίκτυο των επαφών μας έχει διευρυνθεί, έχει ταυτόχρονα γίνει πιο ρηχό. Μπερδεμένοι σε ένα σπιράλ παροδικών, εικονικών συναντήσεων, πολλοί από εμάς έχουν γίνει εσωστρεφείς και ζουν ιδιαίτερα ατομιστικές ζωές. Παρόλο που πλέον μπορούμε να επικοινωνούμε άμεσα η μία με την άλλη, απελευθερωμένοι από τα όρια του χώρου και του χρόνου, έχουμε αποκοπεί. Απεναντίας, η διασυνδεσιμότητα δεν μετατράπηκε σε αυθεντική διϋποκειμενικότητα.

Χωρίς κάποια διάθεση για νοσταλγική επίθεση στην νεωτερικότητα, είναι παραπάνω από γεγονός ότι τα social media έχουν ριζοσπαστικά αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε. Ένα μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου μας καταναλώνεται στις παραπλανητικές εφαρμογές τους. Δεν ισχυρίζομαι ακριβώς ότι η φιλία έχει υποκατασταθεί από τα social media αλλά ενώ η ευκολία της άμεσης επικοινωνίας αυξάνεται, οι πληροφορίες που θα μπορούσαν να επικοινωνηθούν πίνοντας μια μπύρα ή σε μια ενημερωτική συνάντηση μπορούν πια να αναγνωσθούν ταχύτατα στην προσωπική σελίδα στο Facebook ενός φίλου ή μιας φίλης. Το Facebook προσομοιώνει την φιλία χωρίς την ανάγκη φυσικής παρουσίας, κάτι το οποίο απαιτεί μια πραγματική σχέση. Ενώ οι κοινότητες social media μπορούν προφανώς να προσφέρουν εξαιρετικές πηγές αμοιβαίων ανέσεων για τα άτομα, η υψηλή τεχνολογική σύνδεση δεν μειώνει την ανάγκη για πραγματική αλληλεπίδραση. Το να γίνεις ένα ατομικό σημείο σε ένα εικονικό δίκτυο δεν θα αντικαταστήσει ποτέ το να είσαι μέρος μιας αληθινής κοινότητας.

Καθώς οι στενές σχέσεις γειτνίασης έχουν χαλαρώσει τα τελευταία χρόνια, οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι είμαστε πιο μοναχικοί από ποτέ. Ανεξάρτητα από το αν αυτό αληθεύει ή όχι, έχει ενδιαφέρον να ερευνήσουμε την επίδραση των social media στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Επιπλέον, αν και το αίσθημα της μοναξιάς προφανώς δεν είναι ένα καινούριο φαινόμενο -τα άτομα έχουν νιώσει μόνα μέσα στο πλήθος από την απαρχή του πολιτισμού- τα social media έχουν πράγματι φέρει περισσότερα από αυτά τα συναισθήματα στο φως. Για τον λόγο αυτό, είναι σημαντικό να επεκτείνουμε την ανάλυσή μας για τον ύστερο καπιταλισμό στις μικρο-δομές της καθημερινής ζωής και να διερευνήσουμε το σύνδεσμο μεταξύ του ολοένα και περισσότερο εξατομικευμένου τρόπου ζωής και της εξάπλωσης των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης.

Οι παράγοντες που εξηγούν τα ογκούμενα επίπεδα απομόνωσης είναι σύνθετοι και με μεγάλο εύρος. Για παράδειγμα, η αύξηση των ωρών εργασίας και οι αποστάσεις που οι άνθρωποι διανύουν μέχρι τον τόπο εργασίας τους σημαίνουν ότι είμαστε αναγκασμένοι να ξοδεύουμε περισσότερο από τον ελεύθερό μας χρόνο στα social media. Επιπλέον, η ανάγκη καταγραφής και διάδοσης των γεγονότων την ώρα που συμβαίνουν σημαίνει ότι συχνά είμαι μαζί μόνοι. Αυτό οδηγεί σε μια συνήθη/κυρίαρχη αίσθηση αποπροσανατολισμού και μη-οικειότητας με το παρόν. Ειρωνικά, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να κερδίσεις αυθεντική μοναχικότητα όταν είμαστε συνεχώς περικυκλωμένοι από ηχηρούς κοινωνικούς περισπασμούς των συνδεδεμένων μας συσκευών.

Καθώς τα social media μας έχουν κάνει εμμονικούς με τους εαυτούς μας και την εικόνα μας, έχουν ακόμα επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο σχετιζόμαστε με άλλους. Στην ουσία, τα social media έχουν συμβάλλει σε μια ταυτόχρονη αύξηση του ατομισμού, αυτο-προβολής, κοινωνικής απομόνωσης και συλλογικής αποσύνδεσης. Αν και υπάρχουν άλλοι δομικοί παράγοντες κλειδιά στην υπόθεση αυτή, τα social media παρέχουν ένα κριτικό φακό στon κοινωνικό απομονωτισμού του δικτυωμένου καπιταλισμού. Αντί τα social media να εγκαταλειφθούν σε κάτι το μη-ιδεολογικό, είναι ζωτικό να αναλύσουμε τα φαινομενικά συνηθισμένα και τετριμμένα χαρακτηριστικά του ύστερου καπιταλισμού.

* σημείωση της μετάφρασης: η αγγλική λέξη cell έχει πολλαπλά νοήματα. Μπορεί να ερμηνευθεί ως κυψέλη, ως κελί, ως πυρήνας. Ο τίτλος του άρθρου θα μπορούε να αποδοθεί και με τη λέξη ‘κελί’, παρόλα αυτά επιλέχθηκε η ‘άτομο’ καθώς το άρθρο εστιάζει στη μοναχικότητα του ατόμου σε έναν πλήρως διασυνδεδεμένο κόσμο.

η μετάφραση έγινε από resistra

Εξάπλωση Tor nodes στην Ελλάδα

Πού μπορούν να στηθούν λοιπόν κόμβοι Tor; Καθώς χρειαζόμαστε bandwidth αποκλείονται οι οικιακοί servers ή οι προσωπικοί μας υπολογιστές. Οι οικιακές VDSL συνδέσεις προσφέρουν ίσως ένα καλύτερο επίπεδο υπηρεσίας σε σχέση με τις aDSL, αλλά και πάλι υπάρχει το θέμα του αυξημένου latency όταν η γραμμή “γεμίζει” καθώς και το κόστος λειτουργίας ενός server 24/7 μέσα σε μια κατοικία. Η ευρυζωνικότητα στην Ελλάδα απέχει (ακόμα) από το σημείο αυτό.

Μια πολύ καλή πρόταση για να στηθούν κόμβοι Tor είναι τα πανεπιστήμια. Για την ακρίβεια το Tor έχει προσελκύσει εδώ και αρκετά χρόνια το ενδιαφέρον της διεθνούς επιστημονικής/ακαδημαϊκής κοινότητας που διεξάγει σημαντική έρευνα πάνω στο Tor (για παράδειγμα στο MIT, στο Waterloo, στο Cambridge, στη Minnesota, στο Karlstad, στο Carnegie Mellon ), ενώ κάποια ιδρύματα στο εξωτερικό λειτουργούν και κόμβους (εξόδου) Tor. Αυτό σημαίνει πως όχι μόνο μπορεί να αξιοποιηθεί το αχρησιμοποίητο μέχρι σήμερα bandwidth των Ελληνικών πανεπιστημίων -αρκετά από αυτά συνδέονται με γραμμές 10Gbps ενώ χρησιμοποιούν λιγότερο από 300 με 500Mbps- αλλά μπορούν οι φοιτητές και οι ακαδημαϊκοί να κάνουν έρευνα πάνω στο δίκτυο του Tor όπως γίνεται σε αρκετά πανεπιστήμια του κόσμου.

Εδώ βέβαια μπορεί να παρατηρήσει κανείς πως όλα τα πανεπιστήμια στην Ελλάδα χρησιμοποιούν το GRNET ως upstream ISP (με άλλα λόγια το GRNET δίνει internet σε όλα τα ελληνικά πανεπιστήμια), το οποίο είναι σωστό, αλλά πολλά από τα πανεπιστήμια έχουν δικό τους AS, δικό τους IP range και σίγουρα μιλάμε για διαφορετικά “datacenters” καθώς και διαφορετικούς διαχειριστές. Άρα ικανοποιούνται αρκετές από τις “απαιτήσεις” για ποικιλία. Μια και στην Ελλάδα η αγορά bandwidth μέσα στα ελληνικα datacenters (Lamda Helix, Med Nautilus, Forthnet, OTE, κτλ) είναι ακόμα αρκετά ακριβή, δεν είναι εύκολο να στηθούν Tor nodes σε αυτά ώστε να χρησιμοποιηθούν και άλλοι ISPs εκτός του GRNET. Όσοι έχουν πρόσβαση σε τέτοια datacenters, και παίρνουν δίκτυο από άλλους Έλληνες ή ξένους ISPs, μπορούν να δουν την παράγραφο για τα Tor Bridges παρακάτω.

Το στήσιμο non-exit, απλών relay, κόμβων είναι μάλιστα εντελώς ακίνδυνο για τους διαχειριστές. Mιας και ποτέ δεν βγαίνει κίνηση προς το Internet από αυτούς τους κόμβους, δεν υπάρχει ποτέ καμία περίπτωση νομικής εμπλοκής. Για να είναι χρήσιμο ένα relay node για το Tor θα πρέπει να έχει τουλάχιστον 10MBps bandwidth και να λειτουργεί 24/7. Μετά την πρόσφατη δικαστική απόφαση αθώωσης ενός διαχειριστή Tor exit node στην Ελλάδα [8], φαίνεται πως ανοίγει ο δρόμος για να στηθούν ακόμα και exit nodes χωρίς νομικά προβλήματα.

Για το στήσιμο ενός relay αρκεί η εγκατάσταση του Tor. Σε ένα Debian/Ubuntu:

$ sudo apt-get install tor

(για την εγκατάσταση των πακέτων προτείνεται να προστεθούν τα repositories του Tor Project, όπως φαίνεται στον παραπάνω σύνδεσμο)

Ένα torrc για ένα non-exit relay θα μπορούσε να είναι το παρακάτω:

SocksPort 0
ORPort <PORT_NUMBER> RelayBandwidthRate 1 MB
RelayBandwidthBurst 2 MB
ExitPolicy reject *:*

Αν αφαιρεθεί η γραμμή “ExitPolicy reject *:*” τότε το relay μετατρέπεται σε exit με το παρακάτω default exit policy:

reject *:25
reject *:119
reject *:135-139
reject *:445
reject *:563
reject *:1214
reject *:4661-4666
reject *:6346-6429
reject *:6699
reject *:6881-6999
accept *:*

προαιρετικά μπορούν να μπουν και στοιχεία επικοινωνίας με τον διαχειριστή του relay κόμβου στο torrc

Nickname
ContactInfo <your_contact_info>

Tor Bridges

Όταν οι Tor clients θέλουν να κάνουν χρήση του δικτύου Tor, κατεβάζουν μια λίστα (consensus) με όλα τα δημόσια relays του δικτύου, και αρχίζουν να φτιάχνουν εικονικά μονοπάτια στο Tor. Η λίστα αυτή είναι δημόσια διαθέσιμη για όλους, άρα και για όσους θέλουν να μπλοκάρουν την πρόσβαση στο δίκτυο του Tor, πχ η Κίνα ή ένα εταιρικό δίκτυο.

Τα Tor Bridges (γέφυρες) είναι απλοί κόμβοι Tor, οι οποίοι δεν καταγράφονται στη δημόσια λίστα(consensus) με τα relays. Τα bridges δημιουργήθηκαν ως αντίμετρο στον αποκλεισμό του Tor σε συγκεκριμενα δίκτυα. Οι χρήστες που βρίσκονται σε τέτοια δίκτυα δε μπορούν να συνδεθούν στο Tor, μπορούν όμως να συνδεθούν σε bridges. Τα bridges δρουν ως γέφυρες ανάμεσα στον αποκλεισμένο χρήστη και το υπόλοιπο δίκτυο του Tor.

Τα Tor Bridges είναι εξίσου σημαντικά με τους κανονικούς κόμβους Tor, καθώς βοηθούν χρήστες που βρίσκονται σε δίκτυα με ακραίους αποκλεισμούς. Μιας και αυτοί οι κόμβοι-γέφυρες δεν εξυπηρετούν τόσους χρήστες όσους τα δημόσια relays, έχουν χαμηλότερες απαιτήσεις σε bandwidth. Εάν έχετε έναν υπολογιστή να διαθέσετε και δεν έχετε υψηλό bandwidth μπορείτε να τον κάνετε Tor bridge. Μάλιστα με την προσθήκη των Pluggable Transports (obfs3, scramblesuit, κτλ) τα Tor bridges έχουν γίνει πιο χρήσιμα από ποτέ καθώς προσφέρουν πλέον την δυνατότητα σε κάποιον χρήστη του Tor να κρύβει ακόμα και την ίδια την χρήση του πρωτοκόλλου/προγράμματος. Με άλλα λόγια, κάποιος που παρακολουθεί τον χρήστη να συνδέεται σε ένα bridge με υποστήριξη obfuscation (τα pluggable transports), είναι αδύνατον να διακρίνει ότι η κίνηση είναι Tor.

Το στήσιμο ενός bridge είναι επίσης απλό. Σε ένα Debian/Ubuntu μηχάνημα αρκεί:

$ sudo apt-get install tor obfsproxy

Ένα τυπικό torrc για ένα bridge είναι πραγματικά πολύ απλό:

SocksPort 0
ORPort c
BridgeRelay 1
PublishServerDescriptor 1
ExitPolicy reject *:*
ServerTransportPlugin obfs3,scramblesuit exec /usr/bin/obfsproxy managed

Αντίστοιχα με τα relay nodes, μπορούν και εδώ να μπουν προαιρετικά τα στοιχεία επικοινωνίας του διαχειριστή.

Περισσότερες τεχνικές λεπτομέρειες

Με τις παραπάνω οδηγίες έχουμε ως σκοπο να δείξουμε ότι το στήσιμο τέτοιων κόμβων δεν είναι κάτι εξωπραγματικό τεχνικά. Φυσικά είναι μια περιληπτική περιγραφή, και για περισσότερες λεπτομέρειες ή απορίες μπορείτε να ανατρέξετε στο torproject.org, στις σχετικές λίστες email , ή στο κανάλι #tor στο OFTC IRC δίκτυο. Τέλος, μπορείτε να επικοινωνήσετε και στο contact [παπάκι] skytal.es

Εν κατακλείδι

Στον ελλαδικό χώρο υπάρχει η δυνατότητα και η αναγκαιότητα να συνεισφέρουμε περισσότερο στο δίκτυο του Tor. Το τεχνικό σκέλος του στησίματος κόμβων για το Tor δίκτυο είναι βατό. Στο νομικό σκέλος (που αφορά μόνο τους κόμβους εξόδου) υπάρχει ένα και μόνο ιστορικό προηγούμενο, όπου η δικαστική απόφαση ήταν πολύ θετική για τον διαχειριστή του κόμβου. Η απροβλημάτιστη λειτουργία κόμβων εξόδου στον ελλαδικό χώρο, θα προκύψει μόνο από συνεχή προσπάθεια να επικοινωνήσουμε με κάθε ενδιαφερόμενη ή εμπλεκόμενη οντότητα, τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το Tor. Χρειάζεται εκ προοιμίου να γνωστοποιήσουμε τι είναι το Tor, για ποιό λόγο το υποστηρίζουμε, πώς λειτουργεί ένας κόμβος κοκ. Τέλος, η ακαδημαϊκή κοινότητα έχει το υλικό και το δυναμικό, τόσο για την λειτουργία κόμβων εξόδου Tor όσο για την διεξαγωγή έρευνας πάνω στο Tor ή εν γένει ζητήματα ανωνυμιάς και ιδιωτικότητας.

Το Tor είναι ένα project που παράγει λογισμικό ανοικτού κώδικα το οποίο προσφέρει ένα καλό επίπεδο ανωνυμίας στο διαδίκτυο. Σε ένα διαδίκτυο όπου ο έλεγχος, η λογοκρισία και η παρακολούθηση τείνουν να γίνουν καθεστώς, η ανώνυμη πλοήγηση είναι ένα πολύτιμο αγαθό για πολλές διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, συχνά με διαφορετικά συμφέροντα.

Πριν αναλύσουμε ποιά είναι η κατάσταση αυτή τη στιγμή στον ελλαδικό χώρο και τι μπορούμε να κάνουμε για να την βελτιώσουμε, ας αναφερθούμε στους λόγους για τους οποίους αξίζει να βοηθήσουμε το δίκτυο του Tor.

Για ποιό λόγο να βοηθήσουμε το δίκτυο του Tor;

Το Tor χρησιμοποιείται κατά κόρον από χρήστες που βρίσκονται σε κράτη με απολυταρχικά καθεστώτα που έχουν επιβάλλει περιορισμούς στο δίκτυο της εκάστοτε χώρας, εμποδίζοντας την πρόσβαση σε συγκεκριμένoυς διαδικτυακούς προορισμούς. Στις χώρες αυτές συγκαταλέγονται η Κίνα, το Ιράν, η Συρία, η Αίγυπτος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και πολλές άλλες. Πρόσφατα, τον Μάρτιο του 2014, η τουρκική κυβέρνηση δεν δίστασε να μπλοκάρει σε όλη την χώρα την πρόσβαση προς το twitter.com, αργότερα και προς το youtube.com, προς τους DNS servers της google, ακόμα και προς το torproject.org. Τα παραδείγματα δικτυακής λογοκρισίας είναι υπερβολικά πολλά για να χωρέσουν σε ένα άρθρο, ενώ η κατάσταση συνεχώς μεταβάλλεται, δυστυχώς προς το χειρότερο.

Από την άλλη, τα “πολιτισμένα και δημοκρατικά” κράτη της Δύσης δεν πάνε πίσω. Στην Αγγλία έχουν επιβληθεί ακραίοι δικτυακοί περιορισμοί για πειρατικό ή πορνογραφικό περιεχόμενο, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες ανάμεσα στις οποίες και η Ελλάδα, έχει γίνει απόπειρα (επιτυχημένη ή μη) να μπλοκαριστεί η πρόσβαση σε ιστότοπους με πειρατικό περιεχόμενο, με αιχμή το φημισμένο thepiratebay.org. Τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ, οι διάφοροι κατασταλτικοί/δικαστικοί αποκλεισμοί, συνήθως συνοδεύονται από τους αντίστοιχους – ολοένα και περισσότερο περιοριστικούς – νόμους. Μέσω της εγκαθίδρυσης τεχνικών μεθόδων λογοκρισίας του διαδικτύου που επιβάλλουν οι εκστρατείες που – εκ πρώτης όψης – έχουν στόχο την πειρατεία ή κοινωνικώς μη αποδεκτό περιεχόμενο όπως η παιδική πορνογραφία, στην πραγματικότητα φέρνουν όλοένα και πιο κοντά την περιστολή των ψηφιακών ελευθεριών που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην φίμωση των φωνών που δεν είναι αρεστές στο τάδε ή το δείνα καθεστώς εξουσίας.

Κι αν το ένα σκέλος του προβλήματος είναι ο αποκλεισμός της πρόσβασης σε συγκεκριμένους προορισμούς, το άλλο σκέλος -εξίσου σημαντικό- είναι το γενικευμένο καθεστώς παρακολούθησης στο Διαδίκτυο. Οι αποκαλύψεις του πρώην τεχνικού της NSA Edward Snowden, οι οποίες συνεχίζονται μέχρι σήμερα από το καλοκαίρι του 2013, μπορεί κατά βάση να μιλάνε για τα “κατορθώματα” της αμερικανικής NSA και της αγγλικής GCHQ, όμως ουσιαστικά θέτουν τον πύχη του προβλήματος. Η παρακολούθηση δεν είναι ούτε αμερικανικό ούτε αγγλικό φαινόμενο. Καθεστώς παρακολούθησης έχουμε και στην Ινδία, την Γερμανία, την Γαλλία, την Ελλάδα, τη Ρωσία, και άλλες χώρες. Στην πραγματικότητα είναι ένα παγκόσμιο, πανανθρώπινο, κοινωνικό πρόβλημα, που σχετίζεται άμεσα με την ανάπτυξη και την κατεύθυνση χρήσης των νέων τεχνολογιών. Η παρακολούθηση είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για τον κοινωνικό έλεγχο, συμβάλλοντας περισσότερο στην εμπέδωση ενός αισθήματος φόβου και καχυποψίας ανάμεσα στους υπηκόους, παρά στην αποτροπή κοινών “εγκλημάτων”, όπως είθισται να λέγεται.

Στο παραπάνω πλαίσιο, το Tor και κάθε εργαλείο για την ανώνυμη και ασφαλή χρήση του διαδικτύου, καθίσταται αναγκαίο σε κάθε χρήστη. Πλέον το Tor δεν είναι αναγκαίο μόνο σε δημοσιογράφους, σε πολίτες ολοκληρωτικών κρατών, σε στρατιωτικούς και σε ακτιβιστές. Το Tor είναι χρήσιμο ακόμα και σε αυτούς που δεν θέλουν οι εταιρίες να παρακολουθούν την δραστηριότητά τους στο διαδίκτυο, σε αυτούς που θέλουν να προστατέψουν τις καταναλωτικές τους συνήθειες από τις εταιρίες marketing και διαφήμισης. Η ανώνυμη και ασφαλής πλοήγηση στο διαδίκτυο συνδέεται άμεσα με την ελεύθερη έκφραση και την ιδιωτικότητα των κοινωνικών κομματών. Αν οι κοινωνίες δεν αλλάξουν δραστικά τον τρόπο χρήσης των νέων τεχνολογιών, αν δεν γίνουν δραστικές αλλαγές στο τρόπο που δομείται το Διαδίκτυο και οι ψηφιακές επικοινωνίες, το Tor θα είναι το λιγότερο που θα χρειαστεί ο καθένας για αξιοπρεπείς και ελεύθερες ψηφιακές επικοινωνίες.

Συχνά οι επικριτές του Tor και των εργαλείων ανωνυμίας γενικότερα προβάλλουν το επιχείρημα ότι τέτοια εργαλεία χρησιμοποιούνται από εγκληματίες για ξέπλυμα χρήματος, κακόβουλες επιθέσεις, παιδική πορνογραφιά κλπ. Αρχικά πρέπει να γίνει κατανοητό και αποδεκτό, ότι η εγκληματικότητα είναι ένα φαινόμενο κοινωνικό και δεν οφείλεται στο εκάστοτε (τεχνολογικό) εργαλείο. Μια δημόσια διαθέσιμη τεχνολογία, όπως για παράδειγμα το Tor ή το μαχαίρι, είναι αναμενόμενο ότι θα χρησιμοποιηθεί για καλό ή για κακό, ανάλογα με τις προθέσεις του χρήστη.

Καταργώντας ή μη υποστηρίζοντας το Tor δεν καταπολεμάμε τις κοινωνικές παθογένειες ή την εγκληματικότητα. Δανειζόμενοι αυτό που έχουν πει πολλάκις οι Roger Dingledine και Jacob Appelbaum σε παρουσιάσεις (http://youtu.be/CJNxbpbHA-I?t=5m43s) του Tor Project : Το παιδί που είναι θύμα σεξουαλικής κακοποίησης και παιδικής πορνογραφίας δεν πρόκειται να γλιτώσει αν αύριο καταργούσαμε το Tor. Το παιδί και η οικογένεια στη Κίνα, το Ιράν, ή τη Συρία όμως, αυξάνει πολύ τις πιθανότητες να γλιτώσει τη βία παρακάμπτοντας τους περιορισμούς στην επικοινωνία του.

Με άλλα λόγια, οι “κακοί” έχουν στη διάθεσή τους πολύ περισσότερους πόρους, μεθόδους και εργαλεία από ό,τι έχουν οι “καλοί”. Οι “κακοί” θα βρουν ούτως ή αλλως τον τρόπο να πράξουν κάτι εγκληματικό, όπως άλλωστε συμβαίνει πολύ πριν συλλάβουμε την ιδέα του Tor. Αντίθετα οι “καλοί” έχουμε παντα πολύ λιγότερα μέσα στη διάθεσή μας, όταν χρειαστεί να προφυλάξουμε την ανωνυμία μας, την ιδιωτικότητα και την ασφάλεια στις επικοινωνίες μας.

Ποιά είναι η κατάσταση του Tor στην Ελλάδα σήμερα;

Χρησιμοποιώντας το compass.torproject.org, (βάζοντας “Greece” στο πεδίο Country και “-1” στο Number of Results) λαμβάνουμε μια λίστα με όλους τους εν ενεργεία κόμβους στην Ελλάδα.

Η λίστα είναι ταξινομημένη με βάση ένα κριτήριο που λέγεται Consensus Weight. Το Consensus Weight, είναι μια μετρική που αποδίδεται σε όλους του κόμβους του δικτύου, εξαρτάται από χαρακτηριστικά του κόμβου όπως το προσφερόμενο bandwidth και το uptime (χρόνος λειτουργίας) και επηρεάζει την πιθανότητα ένας χρήστης του Tor να χρησιμοποιήσει τον συγκεκριμένο κόμβο.

Από τους 20+ κόμβους στη λίστα (Μάιος 2014) μόνο οι πρώτοι 11 συμβάλλουν ουσιαστικά στο δίκτυο του Tor, δηλαδή οι μισοί. Αυτό συμβαίνει καθώς -όπως προαναφέραμε- υπάρχουν δύο βασικά χαρακτηριστικά για έναν κόμβο: το προσφερόμενο bandwidth (εύρος ζώνης) και το uptime, δηλαδή ο χρόνος που παραμένει ενεργός ο κόμβος αυτός. Είναι αναμενόμενο ότι περισσότερο bandwidth κάνει τον κόμβο πιο “γρήγορο” και μπορεί να εξυπηρετεί περισσότερους χρήστες Tor. Οι απαιτήσεις bandwidth για το δίκτυο του Tor αυξάνουν τόσο λόγω της γενικότερης ανάπτυξης των ευρυζωνικών υπηρεσιών (το “πιο γρήγορο internet”) όσο και λόγω της αύξησης του αριθμού των χρηστών του Tor παγκοσμίως μιας και σε όλο και περισσότερες χώρες υπάρχουν θέματα παρακολούθησης και λογοκρισίας. Το uptime είναι στην ουσία ένας δείκτης σταθερότητας για τον συγκεκριμένο κόμβο. Το δίκτυο του Tor -και κάθε δίκτυο- είναι προφανώς υγιέστερο όσο έχει σταθερούς κόμβους, και όχι κόμβους που ανοιγοκλείνουν, πχ κλείνουμε τον κόμβο το βράδυ όταν πάμε για ύπνο.

Παρόλο λοιπόν που θα πρέπει να αναγνωρίζουμε τις καλές(?) προθέσεις αυτών που έστησαν του κόμβους που βρίσκονται χαμηλά στη λίστα, δυστυχώς θα πρέπει να επισημάνουμε ότι οι κόμβοι αυτοί δεν βοηθούν πρακτικά το δίκτυο, καθώς έχουν πολύ χαμηλό bandwidth (το Tor Project έχει θέσει ένα κάτω όριο στα 100KB/s) και αρκετοί από αυτούς και μικρό uptime. Θα ακολουθήσει επόμενο άθρο για το πώς μπορούν τέτοιοι κόμβοι να βοηθήσουν το Tor με το να γίνουν Tor Bridges.

Επιστρέφουμε λοιπόν στους πρώτους 11. Εδώ τα στατιστικά για το bandwidth και το uptime είναι μια χαρά. Παρατηρείται όμως ότι 11 αυτοί βρίσκονται στο ίδιο Autonomous System (σύνολο δικτύων υπό τον έλεγχο μιας οντότητας, συνήθως Internet Service Provider), αυτό του GRNET. Πράγματι με εξαίρεση τον κόμβο AuebTor, που βρίσκεται στην ΑΣΟΕΕ, όλοι οι άλλοι κόμβοι φαίνεται να βρίσκονται στην υπηρεσία cloud του GRNET, ~okeanos.

Ποικιλία στους κόμβους Tor

Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό για την υγεία του Tor Network είναι η ποικιλία/πολυμορφία (diversity) των κόμβων. Το δίκτυο του Tor βασίζεται στην εθελοντική λειτουργία κόμβων, δεν υπάρχει κάποια κεντρική διαδικασία εγγραφής. Αυτό σημαίνει ότι και κάποιος κακόβουλος μπορεί να στήσει κόμβους Tor με σκοπό να διεξαγει επιθέσεις απο-ανωνυμοποίησης των χρηστών του Tor. Τέτοιες επιθέσεις δεν είναι υποθετικές, αλλά απόλυτα πραγματικές και επαληθεύσιμες. Για την ακρίβεια, χάρη στον Edward Snowden, γνωρίζουμε ότι η NSA είχε λειτουργήσει για μικρό χρονικό διάστημα γύρω στους 10 κόμβους Tor . Ένας αντίπαλος ο οποίoς λειτουργεί μεγάλο ποσοστό κόμβων στο δίκτυο του Tor, αυξάνει τις πιθανότητες επιτυχίας των επιθέσεων ενάντια στους χρήστες. Η μόνη άμυνα που έχουμε απέναντι σε κάτι τέτοιο είναι η ποικιλία (diversity) των κόμβων.

Θέλουμε δηλαδή να έχουμε κόμβους Tor, σε πολλές και διαφορετικές χώρες, σε πολλά και διαφορετικά δίκτυα, Autonomous Systems, Internet Service Providers αλλά και Datacenters. Θέλουμε ποικιλία ακόμα και στους διαχειριστές των κόμβων αυτών.

Έτσι λοιπόν, χρειάζεται να αυξήσουμε τον αριθμό των κόμβων που λειτουργούν στην Ελλάδα, για να βοηθήσουμε το παγκόσμιο δίκτυο του Tor και τους χρήστες ανά τον κόσμο που τόσο το έχουν ανάγκη. Στην Ελλάδα χρειαζόμαστε περισσότερους, γρήγορους, και σταθερούς κόμβους, οι οποίοι ταυτόχρονα δεν θα βρίσκονται στο ίδιο δίκτυο/χώρο/υπηρεσία, πχ ~okeanos στο GRNET.

Εν κατακλείδι

το Tor έχει αποδειχτεί ένα σημαντικό εργαλείο για πολλές κοινωνικές ομάδες, με διαφορετικά ενδιαφέροντα ή συμφέροντα. Το Tor δυναμώνει την ελεύθερη έκφραση και την ιδιωτικότητα στο διαδίκτυο. Η κατάσταση του δικτύου Tor στον ελλαδικό χώρο δεν είναι μεν άσχημη αλλά σίγουρα είναι στο χέρι μας να κάνουμε πολλά πράγματα για να την βελτιώσουμε. Συνεισφέροντας στο δίκτυο του Tor, βοηθάμε ανθρώπους σε άλλες γωνιές του πλανήτη που το έχουν ανάγκη και πιθανόν ποτέ δε θα γνωρίσουμε. Κατά προέκταση βοηθάμε τους ίδιους τους εαυτούς μας συμβάλλοντας σε ένα διαδίκτυο με λιγότερη παρακολούθηση και λογοκρισία.

Στο 2ο μέρος του άρθρου (που θα ακολουθήσει σύντομα) διαβάστε πώς μπορείτε να στήσετε και εσείς ένα Tor node (κόμβο) ή ένα Tor bridge.

_____________

Εισαγωγή

Στις 20 Δεκεμβρίου 2013, μια ομάδα διαδηλωτών στο Oakland επιτέθηκε με πέτρες και συνθήματα σε ένα Google Bus. Το λεωφορείο αυτό μετέφερε υπαλλήλους της Google στα πλαίσια του ιδιόκτητου δικτύου μεταφορών της εταιρείας που καλύπτει όλη σχεδόν τη βόρεια Καλιφόρνια και συνδέει τις κύριες πόλεις με το Googleplex στο Mountainview. Σκοπός του δικτύου των Google Buses είναι να εξασφάλισει ξεκούραστη και δωρεάν μετακίνηση στα χρυσοπληρωμένα στελέχη της εταιρείας που προτιμούν να μένουν στο Oakley και το San Francisco, αρκετά μακριά δηλαδή από τα γραφεία της Google στη Silicon Valley.

Για τους διαδηλωτές, η μαζική εγκατάσταση στα αστικά κέντρα της Βόρειας Καλιφόρνιας αυτής της νέας τάξης τεχνο-καπιταλιστών, φορτωμένων με ηλεκτρονικά γκάντζετ και stock options, δημιουργεί τεράστια προβλήματα στις εργαζόμενες και λαϊκές τάξεις κατοίκων: κατακόρυφη αύξηση τιμών στα καταναλωτικά αγαθά λόγω της τεράστιας αγοραστικής δύναμης που έχουν οι νεοφερμένοι, μαζικές εξώσεις εργαζόμενων οικογενειών από ενοικιαζόμενα διαμερίσματα που προορίζονται για πολυτελείς κατοικίες, υποβάθμισης των δημόσιων μεταφορών με πρόσχημα την ύπαρξη ιδιωτικών λεωφορείων της Google αλλά και των Apple, Yahoo, gentrification του κέντρου των πόλεων, επιτήρηση και αστυνομοκρατία κλπ.

Λίγες μέρες μετά την επίθεση στο Google Bus, ομάδα ακτιβιστών με το όνομα The Counterforce κατασκήνωσε μπροστά στο σπίτι του Anthony Levandowski, αρχιμηχανικού της Google. Στο κείμενο που μοίρασαν στη γειτονιά οι διαδηλωτές στηλίτευαν τη συνεργασία του Levandowski με την αμυντική βιομηχανία στα πλαίσια του πρότζεκτ Google Car, του αυτοκίνητου χωρίς οδηγό. Παράλληλα μεγάλος αριθμός μπαρ και εστιατορίων του San Francisco απαγορεύουν πλέον την είσοδο σε όσους φορούν Google Glasses με ενσωματωμένη κάμερα και σύνδεση στο διαδίκτυο. Αυτό γιατί η υποψία ότι όσοι φορούν τα πανάκριβα αυτά δίοπτρα καταγράφουν σε βίντεο όσους και ό,τι βλέπουν οδηγεί συχνά σε τσακωμούς και επεισόδια. Όπως γράφει η Susie Cagle, δεν είναι μόνο η υποψία καταγραφής και επιτήρησης που δημιουργεί πρόβλημα, αλλά και το γεγονός ότι η κατοχή των Google Glasses λειτουργεί ως ταξική σήμανση: από τη μία πλευρά η νέα τεχνολογική ελίτ που απολαμβάνει επιδεικτικά τα ανάλογα προνόμια κι από την άλλη η μάζα των κανονικών ανθρώπων.

Το ερώτημα που προκύπτει από τα παραπάνω είναι το εξής: τι συνέβη κι η Google, εταιρεία με σύνθημα το Don’t be evil, με φιλικό προφίλ και πασίγνωστες υπηρεσίας έγινε ξαφνικά στόχος αυτών των επιθέσεων; Πως προέκυψε η ρηξικέλευθη κριτική που ασκείται πλέον από όλο και περισσότερους στην Silicon Valley ; Ποιας νόσου σύμπτωμα είναι το Google Bus;

Παρακάτω θα προσπαθήσω να δείξω ότι εταιρείες όπως η Google, η Facebook, η Apple, η Amazon κι η Microsoft αποτελούν πλέον ένα διαδικτυακό ολιγοπώλιο που θα κυριαρχήσει στα επόμενα χρόνια, αν δεν το κάνει ήδη, σε κάθε πτυχή των ψηφιακών δραστηριοτήτων μας. Ως τέτοιο το διαδικτυακό ολιγοπώλιο είναι προϊόν της ανάδυσης ενός μεταφορντικού γνωσιακού καπιταλισμού με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Η κριτική των εταιρειών αυτών αποτελεί λοιπόν κριτική του νέου καπιταλιστικού παραδείγματος του 21ου αιώνα.

Ιστορικές και ιδεολογικές ρίζες

Όπως δείχνει ο Fred Turner στο βιβλίο του From Counterculture to Cyberculture, οι ιδεολογικές ρίζες της Silicon Valley πηγάζουν από δύο αμερικανικές παραδόσεις: την Κυβερνητική (Cybernetics) και το κίνημα των New Communalists. Η Κυβερνητική είναι μια γενική θεωρία που αναπτύχθηκε από τον Norbert Wiener τη δεκαετία του 40 και του 50, βασισμένη στην ιδέα ότι οι κοινωνία όπως και η φύση αποτελούν συστήματα. Για να λειτουργήσουν σωστά αυτά τα συστήματα και να αποφευχθεί η εντροπία, δηλαδή η αταξία και το χάος που μπορεί να οδηγήσουν σε δραματικά γεγονότα όπως ο 2ος παγκόσμιος πόλεμος, πρέπει να εξασφαλισθεί η ελεύθερη ροή της πληροφορίας. Η μηχανιστική αυτή προσέγγιση των κοινωνικών σχέσεων είχε τεράστια επιρροή στους δημιουργούς τους διαδικτύου και αποτελεί ακόμα, σχεδόν πενήντα χρόνια μετά μια από τις ιδεολογικές του βάσεις.

Οι New Communalists αποτέλεσαν σημαντικό κομμάτι του κινήματος των χίπις και της πολιτιστικής επανάστασης που επέφεραν στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 60 και του 70. Σε αντίθεση με τη ριζοσπαστική Νέα Αριστερά (New Left) που μετουσιώθηκε την ίδια εποχή σε οργανώσεις με παραδοσιακές πολιτικές πρακτικές (διαδηλώσεις κατά του πολέμου του Βιετνάμ, ακτιβιστικές καμπάνιες ακόμη και βίαιες δράσεις), οι New Communalists απέρριπταν γενικά και απόλυτα οποιουδήποτε τύπου οργάνωση με σαφή πολιτικό περιεχόμενο και στόχο. Για αυτούς ο μόνος τρόπος καταστροφής του συγκεντρωτικού καπιταλισμού της εποχής ήταν να αποτραβηχτούν σε κοινόβια χωρίς ιεραρχικές δομές. Αυτή η επιστροφή στη φύση ελευθεριακού τύπου συνοδεύτηκε από βαθιά πίστη στις χειραφετικές δυνατότητες της τεχνολογίας.

Όπως εξηγεί ο Turner, τη δεκαετία του 80, όταν το όραμα των χίπις για μια εναλλακτική κοινωνία είχε πια πεθάνει, οι παραπάνω ιδεολογικές ρίζες μπολιάστηκαν με δυο φαινόμενα της εποχής: την ανάδυση του προσωπικού υπολογιστή ως νέα deus ex machina και την ιδεολογική κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού. Σταδιακά η παραδοσιακή επιφυλακτικότητα προς το κράτος των πρώην χίπις, που εντωμεταξύ αγκάλιασαν την πληροφορική και τα δίκτυα, εξελίχθηκε σε πραγματική εχθρότητα. Η ελευθεριακός τρόπος ζωής τους σε συνδυασμό με τα κελεύσματα του νεοφιλελευθερισμού που θριάμβευε, εξελίχθηκε σε ένα νέο δεξιόστροφο πολιτικό ιδίωμα τον Ελευθερισμό (Libertarianism).

Τη δεκαετία του 90 άτομα και δίκτυα αυτού του χώρου έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εμπορευματοποίηση τους διαδικτύου. Πρώην χίπις με κομβική θέση μεταξύ τεχνολογικής, πολιτικής και οικονομικής ελίτ των ΗΠΑ όπως οι Stewart Brand και John Perry Barlow, καθώς και τα δίκτυα που δημιούργησαν (Global Business Network, The Well, Electronic Frontier Foundation), έδωσαν το έναυσμα της μετάλλαξης του διαδικτύου από αποκεντρωμένο και μη εμπορικό σύστημα επικοινωνίας και ανταλλαγής πληροφοριών, στο γιγαντιαίο σούπερ μάρκετ προϊόντων και υπηρεσιών που γνωρίζουμε σήμερα.

Η μετάλλαξη αυτή βασίστηκε στο εξής επιχείρημα: τα παραδοσιακά πολιτικά υποκείμενα όπως το κράτος, η κυβέρνηση αλλά και οι μεγάλες συγκεντρωτικές και ιεραρχικές επιχειρήσεις του βιομηχανικού καπιταλισμού έχουν πια ξεπεραστεί. Μαζί με αυτές έρχεται το τέλος όλων των παλαιού τύπου αντιπροσωπευτικών δομών (κόμματα, συνδικάτα, οργανώσεις κλπ.). Πλέον, με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών, ενδυναμώνεται ο ρόλος των ατόμων (empowerement) που συνδέονται και συντονίζονται μέσω πληροφοριακών δικτύων δημιουργώντας έτσι ενός νέου τύπου κοινωνική (απορ)ρύθμιση που θυμίζει έντονα την Κυβερνητική ουτοπία του Wiener υπό το αόρατο χέρι του Adam Smith. Και βέβαια το ιδανικό πλαίσιο αυτής της νέας κοινωνίας που αναδύεται είναι η (εντελώς) ελεύθερη αγορά.

Οι ιδρυτές των εταιρειών που κυριαρχούν σήμερα στο διαδίκτυο ενστερνίστηκαν αμέσως αυτό το ιδεολογικό πλαίσιο. Κάποιοι από αυτούς, όπως ο Steve Jobs, συμμετείχαν μάλιστα με τα γραπτά τους στη δημιουργία και ενίσχυση του. Άλλοι πιο νέοι όπως Mark Zuckerberg κι ο Eric Schmidt έγιναν φανατικοί ευαγγελιστές του μέσω βιβλίων και δημόσιων τοποθετήσεων τους. Ίσως κάποιοι να πιστεύουν ειλικρινά ότι η τεχνολογία και η ελεύθερη αγορά θα σώσει την ανθρωπότητα. Καταλαβαίνουν όμως πολύ καλά επίσης ότι η συγκεκριμένη ιδεολογία εξυπηρετεί επίσης το ταξικό τους συμφέρον.

Γνωσιακός καπιταλισμός και εργασία

Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 έχει αρχίσει μια συζήτηση μεταξύ οικονομολόγων για το πως μπορεί να χαρακτηριστεί το καπιταλιστικό παράδειγμα του 21ου αιώνα. Η έννοια του Γνωσιακού Καπιταλισμού (Cognitive Capitalism) πηγάζει από αυτές τις συζητήσεις. Η κεντρική ιδέα είναι ότι ενώ οι βασικές αρχές της οικονομίας παραμένουν άθικτες (συσσώρευση κεφαλαίου, ανταγωνισμός μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας για το μοίρασμα της παραγόμενης υπεραξίας, εκμετάλλευση και αλλοτρίωση), η λειτουργία του καπιταλισμού στην εποχή μας έχει σημαντικές διαφοροποιήσεις από το βιομηχανικό μοντέλο που αναπτύχθηκε και κυριάρχησε στον 20ο αιώνα.

Η εργασία στα πλαίσια του γνωσιακού καπιταλισμού είναι σε μεγάλο μέρος άυλη. Αυτό σημαίνει ότι ένα σημαντικό κομμάτι των εργαζόμενων δεν καταπιάνεται με την παραγωγή και εμπορία υλικών αγαθών, αλλά με πληροφορίες και υπηρεσίες. Η άυλη εργασία προϋποθέτει διαφορετικές ικανότητες και δεξιότητες από την παραγωγή σε φορντικού τύπου βιομηχανίες. Ο γνωσιακός καπιταλισμός χρειάζεται εργαζόμενους με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, ικανούς για αυτόνομη εργασία, ευέλικτους και μετακινήσιμους σύμφωνα με τις ανάγκες του εργοδότη. Ταυτόχρονα, αντίθετα με τη βιομηχανική εργασία, η άυλη εργασία στα πλαίσια του γνωσιακού καπιταλισμού περικλείει το σύνολο της συναισθηματικής και κοινωνικής δραστηριότητας των εργαζομένων. Για παράδειγμα, η παρουσία ενός γνωσιακού εργαζόμενου στα ψηφιακά κοινωνικά δίκτυα και ο τρόπος που διαχειρίζεται τις σχέσεις του εκεί μπορεί να έχει έμμεσες θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις στη φήμη ή την εικόνα της εταιρείας για την οποία δουλεύει. Για το λόγο αυτό τα όρια μεταξύ εργασίας και ελεύθερου χρόνου, επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής για ένα γνωσιακό εργαζόμενο είναι πολύ πιο δυσδιάκριτα συγκριτικά με έναν βιομηχανικό εργάτη.

Παράλληλα, η άυλη εργασία παράγει μεγάλο όγκο δεδομένων σε σχέση με την παραγωγικότητα του κάθε εργαζόμενου, το χρόνο εργασίας, τις ακριβείς δραστηριότητες του κατά τη διάρκεια της ημέρας κλπ. Με άλλα λόγια ο γνωσιακός εργαζόμενος υπόκεινται σε συνεχή επιτήρηση από τον εργοδότη με στόχο τη μεγιστοποίηση της παραγωγικότητας του.

Από οικονομικής άποψης το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της γνωσιακής εργασίας είναι ότι παράγει πολύ μεγαλύτερη υπεραξία από την υλική εργασία. Με άλλα λόγια τα περιθώρια κέρδους της διαδικτυακής βιομηχανίας είναι σημαντικότερα και επιτυγχάνονται πολύ γρηγορότερα από αυτά μιας παραδοσιακής βιομηχανικής δραστηριότητας. Έτσι εξηγούνται τα δυσθεώρητα κέρδη των προαναφερθέντων εταιρειών. Για παράδειγμα η Apple έκανε τον απίστευτο τζίρο των 697.000 δολαρίων ανά εργαζόμενο για το 2012. Συγκριτικά, η McDonalds έβγαλε μόνο 18.000 ανά εργαζόμενο. Η Apple είναι σήμερα η πλουσιότερη αμερικανική εταιρεία με αποθεματικά 145 δισεκατομμυρίων δολαρίων και ετήσιο τζίρο για το 2013 πάνω από 57 δισεκατομμύρια. Τα οικονομικά μεγέθη των υπόλοιπων, Google, Facebook, Microsoft, eBay, Amazon κλπ. είναι μικρότερα αλλά της ίδιας τάξης.

Πως καταφέρνουν αυτές οι εταιρείες να εξάγουν τόση υπεραξία από τους εργαζόμενους τους; Χωρίζοντας τους σε δύο κατηγορίες: τους γνωσιακούς εργαζόμενους υψηλής στάθμης (προγραμματιστές, μηχανικούς, ειδικούς στο μάρκετινγκ κλπ.), τους οποίους και χρυσοπληρώνουν, και τους άλλους οι οποίοι τις περισσότερες φορές δουλεύουν μέσω εταιρειών ενοικίασης εργαζομένων ή εργολάβων με χαμηλούς μισθούς. Έτσι εξηγείται για παράδειγμα το γεγονός ότι η Apple είναι σήμερα η πρώτη εταιρεία στην πώληση ηλεκτρονικών υπολογιστών, smartphones και tablets στο κόσμο χωρίς να έχει ούτε ένα ιδιόκτητο εργοστάσιο. Η παραγωγή γίνεται στην Κίνα από κολοσσούς όπως η Foxconn (1,5 εκατομμύρια εργάτες) σε συνθήκες εκμετάλλευσης τέτοιες που δεκάδες εργαζόμενοι αυτοκτονούν μην αντέχοντας τις συνθήκες διαβίωσης τους. Παρόμοιες σκληρές συνθήκες εργασίας υπάρχουν και στα κέντρα διανομής της Amazon ακόμη και στην Ευρώπη, όπου οι εργαζόμενοι, επισφαλείς σε μεγάλο ποσοστό, τελούν υπό συνεχή επιτήρηση και ψυχολογική πίεση. Φαίνεται λοιπόν ότι η εκμετάλλευση που προϋποθέτει η συσσώρευση κεφαλαίου δεν εξαφανίζεται στα πλαίσια του γνωσιακού καπιταλισμού αλλά έχει νέα χαρακτηριστικά και επιμερίζεται διαφορετικά μεταξύ των εργαζομένων.

Η ολιγοπωλιακή δομή της διαδικτυακής οικονομίας

Τα χαρακτηριστικά της ψηφιακής τεχνολογίας, βασικό συστατικό του γνωσιακού καπιταλισμού, εξηγούν επίσης της μονοπωλιακή φύση της διαδικτυακής οικονομίας. Η ψηφιακή επανάσταση σταδιακά κατάργησε τα παραδοσιακά σύνορα μεταξύ αγορών όπως οι τηλεπικοινωνίες, οι ψηφιακές υπηρεσίες και το hardware δημιουργώντας έτσι συνθήκες κάθετης συγκέντρωσης και ανταγωνισμού σε παγκόσμιο επίπεδο μεταξύ ενός μικρού αριθμού κολοσσών. Ενώ οι αρχικές δραστηριότητες των κυρίαρχων παικτών τοποθετούνταν σε διαφορετικούς τομείς, σήμερα οι περισσότεροι από αυτούς δραστηριοποιούνται στο σύνολο της ψηφιακής οικονομίας.

Για παράδειγμα, ενώ η αρχική αγορά της Apple ήταν οι υπολογιστές και το λειτουργικό σύστημα OS, πλέον η εταιρεία παράγει κάθε τύπου λογισμικό (Final Cut, Pages, iMovie, iPhoto, GarageBand, iWork κλπ.), φορητές συσκευές με ιδιόκτητο λειτουργικό (iPhone, iPad, iOS) αλλά και παντοδύναμες πλατφόρμες διανομής περιεχομένου (AppStore, iTunes). Η Amazon έκανε την αντίθετη διαδρομή, αφού από τις διαδικτυακές υπηρεσίες και τη διανομή βιβλίων έφτασε σήμερα να παράγει την πιο δημοφιλή συσκευή ανάγνωσης ηλεκτρονικών βιβλίων στον πλανήτη, το Kindle, καθώς και το κλειστό, λειτουργικό του σύστημα. Επίσης η Amazon είναι ο μεγαλύτερος πάροχος υπηρεσιών επιγραμμικής αποθήκευσης (cloud services, hosting) στον κόσμο. Η Microsoft εκτός από τα Windows προσφέρει κάθε είδους λογισμικό, μερικά εκ των οποίων τείνουν να γίνουν μονοπώλια (πχ. Microsoft Office), διαδικτυακές υπηρεσίες (Hotmail, Skype) ακόμη και κινητές συσκευές (Nokia). Η Google εκτός από την απόλυτη κυριαρχία της σε διαδικτυακές υπηρεσίες όπως η μηχανή αναζήτησης (πάνω από 80% μερίδιο αγοράς παγκόσμια), το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (Gmail), οι χάρτες (Google Maps), η επιγραμμική αποθήκευση (Drive), τα κοινωνικά δίκτυα (Google+) κλπ. ελέγχει επίσης το πιο διαδεδομένο λειτουργικό για κινητά (Android) αλλά ακόμη και την κατασκευή συσκευών (Motorola). Οι παραπάνω εταιρείες διαθέτουν επίσης τεράστια ιδιόκτητα δίκτυα τηλεπικοινωνιών, όπως για παράδειγμα υπερατλαντικά καλώδια, και πειραματίζονται με την παροχή ασύρματης σύνδεσης σε περιοχές του πλανήτη όπου τα σταθερά δίκτυα δεν λειτουργούν, όπως η Αφρική και η Ασία. Προσθέτοντας τηλεπικοινωνιακούς και πληροφοριακούς κολοσσούς τύπου Verizon, Cisco, IBM και Comcast, έχει κανείς σαφή εικόνα ενός ολιγοπωλίου αποτελούμενου από δύο δεκάδες πολυεθνικές το οποίο ελέγχει απόλυτα το μεγαλύτερο και σημαντικότερο κομμάτι του σύγχρονου διαδικτύου.

Οι παίκτες αυτοί έχουν τη δυνατότητα να θέτουν υψηλά τεχνολογικά και οικονομικά εμπόδια στους εν δυνάμει ανταγωνιστές τους μικρότερης κλίμακας. Για παράδειγμα η Google διαθέτει άγνωστο αριθμό data centers με πάνω από ένα εκατομμύριο σέρβερς. Η λειτουργία της βαριάς αυτής βιομηχανίας του διαδικτύου προϋποθέτει τεχνολογίες αιχμής αλλά κυρίως τεράστια κεφάλαια απαραίτητα για να καλυφθούν τα υψηλά έξοδα λειτουργίας (συσκευές, ενέργεια, ψύξη κλπ.). Γίνεται λοιπόν εύκολα κατανοητό ότι οποιοσδήποτε νεοεισερχόμενος παίκτης που δεν διαθέτει τέτοιους πόρους αδυνατεί να αντεπεξέλθει στον ανταγωνισμό. Επίσης το διαδικτυακό ολιγοπώλιο διατηρεί το προβάδισμα του εξαγοράζοντας συνεχώς καινοτόμες υπηρεσίες (start-ups), είτε για να τις εντάξει στη στρατηγική του, είτε για να εξαφανίσει εν δυνάμει ανταγωνιστές. Πρόσφατα παραδείγματα η εξαγορά του Whatsapp από τη Facebook και του Topsy από την Apple.

Τέλος, οι μεγάλοι παίκτες παρόλο που ανταγωνίζονται μεταξύ τους σε συγκεκριμένες αγορές, δημιουργούν και στρατηγικές συμμαχίες σε συγκεκριμένες δραστηριότητες. Τελευταίο παράδειγμα η απόφαση της Nokia να χρησιμοποιεί πλέον στα κινητά που παράγει το λειτουργικό Android της Google. Ενώ αυτά τα φαινόμενα είναι χαρακτηριστικά κι άλλων αγορών, όπως για παράδειγμα οι πολιτιστικές βιομηχανίες, στην περίπτωση του διαδικτυακού ολιγοπωλίου η κλίμακα είναι παγκόσμια και οι εξελίξεις ταχύτερες. Οι συγκεντρωτικές τάσεις στο χώρο εντείνονται επίσης από ένα κλασικό χαρακτηριστικό της οικονομίας δικτύων το network effect το οποίο αυξάνει την χρησιμότητα μια υπηρεσίας για κάθε χρήστη ξεχωριστά όσο ο συνολικός τους αριθμός αυξάνεται.

Ο ρόλος των πληροφοριακών ενδιάμεσων

Ο ζωτικός ρόλος που καταλαμβάνει το διαδικτυακό ολιγοπώλιο είναι αυτός του πληροφοριακού ενδιάμεσου (infomediary). Σκοπός των προαναφερόμενων εταιρειών είναι να καλύψουν όλο το φάσμα υπηρεσιών, συσκευών, λογισμικών και τηλεπικοινωνιακών δομών που απαιτείται ούτως ώστε να συνδεθεί η ζήτηση πληροφοριακών και πολιτιστικών αγαθών με την προσφορά. Αυτό εξηγεί το γεγονός ότι γενικά το διαδικτυακό ολιγοπώλιο απέχει από τις δραστηριότητες παραγωγής περιεχομένου και πληροφορίας (ΜΜΕ, στούντιο μουσικής ή κινηματογράφου κλπ.) και επικεντρώνεται στα κανάλια διανομής όπου η παραγόμενη υπεραξία είναι υψηλότερη και η δυνατότητα ελέγχου της παραγωγικής αλυσίδας πιο εύκολη.

Πράγματι, οποιοσδήποτε χρήστης θελήσει να έχει πρόσβαση σε περιεχόμενα μέσω διαδικτύου είναι πλέον αναγκασμένος να χρησιμοποιήσει τα κανάλια που ελέγχονται από το διαδικτυακό ολιγοπώλιο. Έτσι ο εκδημοκρατισμός των ψηφιακών μέσων παραγωγής, που όντως υφίστανται, υπόκεινται στην συγκέντρωση των μέσων διανομής. Την ίδια στιγμή που το διαδικτυακό ολιγοπώλιο έχει γίνει απαραίτητο στους χρήστες, επιβάλλει τους κανόνες του και στους παραγωγούς περιεχομένου ή υπηρεσιών οι οποίοι είναι αναγκασμένοι να υπακούσουν στις επιταγές του αν δεν θέλουν να εξαφανιστούν. Για παράδειγμα το Search Engine Optimization, του οποίου οι κανόνες επιβάλλονται από την Google, είναι ζήτημα ζωής και θανάτου για εκατομμύρια μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις η οικονομία των οποίων εξαρτάται άμεσα από τη θέση που καταλαμβάνουν στα αποτελέσματα της μηχανής αναζήτησης. Κατά τον ίδιο τρόπο οι εκατοντάδες χιλιάδες προγραμματιστές που παράγουν εφαρμογές για κινητά τηλέφωνα εξαρτώνται άμεσα από τις δύο κυρίαρχες πλατφόμες AppStore και Android Market. Η επιτυχία πολλών συγγραφέων εξαρτάται από τις διαθέσεις της Amazon, η επισκεψιμότητα ενημερωτικών ιστότοπων από τους αλγόριθμους των Google News και Facebook και ούτως καθεξής. Η αδιαφάνεια και η πολυπλοκότητα των αλγόριθμων δε, τους θέτει έξω από κάθε δυνατότητα ελέγχου και σύγκρισης σε ό,τι αφορά πχ. την ουδετερότητα ή την αποτελεσματικότητα τους από τους εμπλεκόμενους αλλά ακόμη κι από το ίδιο το κράτος.

Το διαδικτυακό ολιγοπώλιο σαφώς και προσφέρει χρήσιμες υπηρεσίες. Ταυτόχρονα όμως παρακρατεί μεγάλο κομμάτι της παραγόμενης υπεραξίας, είτε μέσω προμηθειών επί των πωλήσεων (Apple, Amazon), είτε κυριαρχώντας στην διαφημιστική αγορά (Google, Facebook). Σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις, όπως αυτή της Apple, οι ολιγοπωλιακοί παίκτες « φυλακίζουν» τους χρήστες σε κλειστά συστήματα περιορίζοντας δραστικά τις επιλογές τους. Για παράδειγμα ένας ιδιοκτήτης iPhone δεν μπορεί παρά να επιλέξει ανάμεσα στις εφαρμογές που η εταιρεία δέχεται να διανείμει μέσω του AppStore. Σε άλλες περιπτώσεις όπως αυτή της Google η στρατηγική που εφαρμόζεται είναι πιο ανοιχτή με σκοπό να κεφαλαιοποιήσει τις θετικές εξωτερικότητες που προσφέρουν κοινότητες όπως αυτή του ανοιχτού λογισμικού. Αυτός είναι ο λόγος που η συγκεκριμένη εταιρεία χρησιμοποιεί εν μέρει τέτοιου είδους προγράμματα για τα προϊόντα της (πχ. Android και Chrome) ή χρηματοδοτεί ανάλογα πρότζεκτ όπως το Mozilla Foundation.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι ότι η πρόσβαση σε πολιτισμικά και πληροφοριακά αγαθά καθώς και σε διαδικτυακές υπηρεσίες ελέγχεται πλήρως από το συγκεκριμένο ολιγοπώλιο, κάτι που έχει όχι μόνο οικονομικές αλλά και πολιτικές επιπτώσεις αφού οι συγκεκριμένοι παίκτες προάγουν την ιδεολογία της Sillicon Valley και δεν διστάζουν ακόμη και να λογοκρίνουν περιεχόμενα που δεν είναι της αρεσκείας τους αρνούμενοι να τα διανείμουν.

Μαζική διανοητικότητα, προσωπικά δεδομένα και επιτήρηση

Ένα καίριο χαρακτηριστικό της διαδικτυακής οικονομίας είναι το γεγονός ότι εξαρτάται από έμμεση χρηματοδότηση. Αυτό σημαίνει ότι η πρόσβαση σε μεγάλο κομμάτι των περιεχομένων και των υπηρεσιών που βρίσκει κανείς στο διαδίκτυο είναι δωρεάν για τον τελικό χρήστη. Οι δύο πηγές της έμμεσης χρηματοδότησης είναι η άμισθη εργασία των ίδιων των χρηστών (free labor) που παράγουν υπεραξία και τα προσωπικά τους δεδομένα που πωλούνται στους διαφημιστές.

Πράγματι μια από τις βάσεις των υπηρεσιών που προσφέρει το διαδικτυακό ολιγοπώλιο είναι η συμμετοχή του κοινού στην δημιουργία και την διάδοση περιεχομένου (κείμενο, εικόνες, βίντεο, ήχος) και μετά-περιεχομένου κάθε μορφής (οδηγίες, απαντήσεις, εξηγήσεις, ψήφοι, κριτικές). Σε γενικές γραμμές το χαρακτηριστικό αυτό εκλαμβάνεται θετικά από τους χρήστες των συμμετοχικών εφαρμογών λόγω του ενεργού ρόλου που καλούνται να παίξουν, κάτι που εκ πρώτης όψεως αντιτίθεται στο παθητικό μοντέλο του εξαρτημένου και ετερόνομου τηλεθεατή. Όπως αναφέρει ο Nick Dyer Witheford, ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα ο Μαρξ στο βιβλίο του Grundrisse υποστήριζε ότι σε τελική ανάλυση η γνώση, με την έννοια της συσσωρευμένης εμπειρίας, αποτελεί την κινητήρια δύναμη του παραγωγικού συστήματος, κάτι που ονόμασε « social intellect» ή κοινωνική διάνοια.

Η ιδέα αυτή του Μαρξ υιοθετήθηκε και εμπλουτίστηκε στην συνέχεια από διανοητές του Ιταλικού αυτονομιστικού μαρξισμού (Virno, Negri, Lazzarato, Hardt) και τα γραπτά τους στο περιοδικό Futur Interieur. Οι τελευταίοι, προσπαθώντας να ενσωματώσουν στην ανάλυση του Μαρξ τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου παραγωγικού συστήματος, επινόησαν την ιδέα της « μαζικής διανοητικότητας» ως βασικής συνιστώσας της εργασίας. Η μαζική διανοητικότητα αποτελείται από ένα « σύνολο επικοινωνιακών, πολιτιστικών, διαλογικών, γλωσσικών ή ηθικών χαρακτηριστικών, που αναπτύσσουν οι άνθρωποι στις σχέσεις τους μ’ άλλους ανθρώπους, μέσω του διαλόγου κι οποιωνδήποτε άλλων σχέσεων κι αλληλεπιδράσεων έχουν μεταξύ τους » ((Μπουντουρίδης, 2010).

Εάν μεταφέρουμε την ιδέα της μαζικής διανοητικότητας στο πεδίο της διαδικτυακής οικονομίας φαίνεται ότι ο βασικός πόρος που διαθέτουμε εμείς οι απλοί χρήστες του διαδικτύου για το οικονομικό σύστημα είναι η ίδια η δυνητική μας ύπαρξη και οι τρόποι με τους οποίους αυτή μετουσιώνεται σε υπεραξία: οι μουσικές που ακούμε και που παράγουμε, τα βιβλία που διαβάζουμε, οι φωτογραφίες που βγάζουμε, οι ιδέες και απόψεις που εκφράζουμε δημόσια και ιδιωτικά, οι προτιμήσεις μας, οι φίλοι μας, οι λιγότεροι φίλοι, οι πάσης φύσεως κοινωνικές σχέσεις που συνάπτουμε καθημερινά και βέβαια η τεχνογνωσία που ο καθένας μας διαθέτει σε ότι αφορά τους τρόπους διασποράς αυτών των πληροφοριών. Σε μια τέτοια διάρθρωση, οι διαδικτυακές υπηρεσίες είναι πρωταρχικής σημασίας για το σύγχρονο παραγωγικό σύστημα αφού αποτελούν ουσιαστικά « μηχανές συγκομιδής » της μαζικής διανοητικότητας.

Όταν η Facebook αγοράζει το Instagram στην ουσία το αντικείμενο της αγοραπωλησίας δεν είναι τόσο η τεχνολογία ούτε και τα περιεχόμενα αλλά η «κοινότητα», με την έννοια ενός συνόλου πληροφοριών που αφορούν τους χρήστες, τις τεχνικές και κοινωνικές σχέσεις που αναπτύσσουν μεταξύ τους αλλά και τις δεξιότητες που κομίζουν. Οι δραστηριότητες των χρηστών μέσα σε αυτές τις πλατφόρμες αποτελούν λοιπόν μια νέου είδους άμισθη εργασία που ουσιαστικά χρηματοδοτεί τις υποτίθεται « δωρεάν» υπηρεσίες.

Ταυτόχρονα με τη εκμετάλλευση της άμισθης εργασίας των χρηστών, οι πλατφόρμες του διαδικτυακού ολιγοπωλίου έχουν σαν στόχο την παρακολούθηση και καταγραφή όλων των πτυχών της δυνητικής μας ύπαρξης: « You have one identity… The days of you having a different image for your work friends or co-workers and for the other people you know are probably coming to an end pretty quickly… Having two identities for yourself is an example of a lack of integrity». Μέσα σε αυτές τις λίγες λέξεις του Mark Zuckerberg από το 2009 περικλείεται κι ο απώτερος στόχος του : η απόλυτη διαφάνεια του υποκειμένου. Η εγκαθίδρυση της διαφάνειας ως υπέρτατη αξία βρίσκει τις ιδεολογικές ρίζες της σε αυτό που ο Φουκώ ονομάζει Πανοπτισμό: « το μείζον αποτέλεσμα του πανοπτικού είναι το ακόλουθο: να υποβάλλει στον κρατούμενο μια συνειδητή και μόνιμη, σε βάρος του, κατάσταση ορατότητας που εξασφαλίζει την αυτόματη λειτουργία της εξουσίας. Να μονιμοποιεί τα αποτελέσματα της επιτήρησης, ακόμη κι αν αυτή είναι ασυνεχής στην άσκησή της. Το αρχιτεκτονικό τούτο συγκρότημα να είναι μια μηχανή για την εγκαθίδρυση και τη στήριξη ενός είδους εξουσίας ανεξάρτητης από εκείνον που την ασκεί. Κοντολογίς, οι κρατούμενοι να παγιδεύονται και να υφίστανται μια εξουσία της οποίας οι ίδιοι είναι οι φορείς». (Μισέλ Φουκώ, Επιτήρηση και Τιμωρία: Η Γέννηση της Φυλακής, Αθήνα, Ράππας, 1989, σελ. 266).

Στην περίπτωση του Facebook, ο Πανοπτισμός δεν μπαίνει στην υπηρεσία ενός σωφρονιστικού ή κατασταλτικού μηχανισμού αλλά συμμετέχει στην άντληση διαφημιστικής υπεραξίας. Η απόλυτη διαφάνεια του υποκειμένου εξυπηρετεί τη συγκομιδή και εκμετάλλευση των προσωπικών δεδομένων και της άμισθης εργασίας των χρηστών από εμπορικές επιχειρήσεις με περίτεχνο τρόπο ώστε να αφαιρείται ουσιαστικά από τους χρήστες η δυνατότητα ελέγχου τους.

Οι αποκαλύψεις όμως του Edward Snowden δείχνουν μια σύμπτωση συμφερόντων μεταξύ του διαδικτυακού ολιγοπωλίου και των υπηρεσιών ασφαλείας. Οι τελευταίες, μέσω των κυβερνήσεων, ευνόησαν την ανεξέλεγκτη συσσώρευση προσωπικών δεδομένων με την προϋπόθεση ότι θα έχουν ελεύθερη πρόσβαση σε αυτά όποτε το θελήσουν. Δεν έχει σημασία αν οι Google, Facebook κλπ. συνεργάστηκαν συνειδητά με την NSA ή παγιδεύτηκαν από αυτή. Σημασία έχει η αντικειμενική σύμπτωση συμφερόντων και το αποτέλεσμα: οι αμερικανικές υπηρεσίες ασφαλείας έχουν απεριόριστη και ανεξέλεγκτη πρόσβαση στα δεδομένα των κυριότερων πάροχων διαδικτυακών υπηρεσιών στον κόσμο. Μέηλ, τσάτ, κοινωνικά δίκτυα, VoIP, αναζητήσεις, αγορές, προτιμήσεις αλλά και τηλεφωνικές επαφές, γεωεντοπισμός και οτιδήποτε άλλο παράγουμε και μοιραζόμαστε στο διαδίκτυο και στα κινητά τηλέφωνα καθημερινά μέσω των πιο γνωστών υπηρεσιών αποτελούν έτσι δυνητικό πεδίο ανεξέλεγκτης μαζικής παρακολούθησης. Το διαδίκτυο από εργαλείο στην υπηρεσία της δημοκρατίας μετατρέπεται έτσι στη μεγαλύτερη μηχανή επιτήρησης της ανθρώπινης ιστορίας,

Διαδικτυακό ολιγοπώλιο και οικονομικό-πολιτικό κατεστημένο

Τα παραπάνω δείχνουν ξεκάθαρα τη θέση του διαδικτυακού ολιγοπωλίου στο κέντρο του σύγχρονου καπιταλισμού. Αυτό επιβεβαιώνεται επίσης και από τις ιδιαίτερες σχέσεις που οι πολυεθνικές του διαδικτύου διατηρούν με το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οι μεγαλύτερες επενδυτικές τράπεζες του πλανήτη (Morgan Stanley, Goldman Sachs κλπ.), οι σημαντικότεροι ολιγάρχες (Ρωσία, Σαουδική Αραβία) και τα πιο δραστήρια hedge funds έχουν μεγάλο αριθμό μετοχών όλων των εταιρειών του διαδικτυακού ολιγοπωλίου. Τα συμφέροντα αυτών των εταιρειών ταυτίζονται έτσι εν πολλοίς με αυτά της καρδιάς του παγκόσμιου κεφαλαίου.

Ταυτόχρονα οι συγκεκριμένες εταιρείες ασκούν οργανωμένη και μαζική φοροδιαφυγή χρησιμοποιώντας φορολογικούς παραδείσους και πολύπλοκα σχήματα με off shore εταιρείες ώστε να ελαχιστοποιούν τους φόρους που πληρώνουν στις χώρες στις οποίες δραστηριοποιούνται. Πρόσφατα οι γαλλικές φορολογικές υπηρεσίας επέβαλλαν πρόστιμο ενός δισεκατομμυρίου ευρώ στη Google για αυτό το λόγο. Το ίδιο συμβαίνει και στη Μεγάλη Βρετανία. Σήμερα μόνο τέσσερις εταιρείες του χώρου οι Apple, Microsoft, Google και Cisco Systems διαθέτουν ένα κρυμμένο θησαυρό 331 δισεκατομμυρίων δολαρίων εκ των οποίων τα 255 βρίσκονται σε φορολογικούς παραδείσους και δεν φορολογούνται ούτε από το αμερικανικό κράτος. Σε μια επίδειξη κυνικότητας, οι συγκεκριμένες εταιρείες αγοράζουν κρατικό χρέος των ΗΠΑ με αυτά τα χρήματα με αποτέλεσμα όχι μόνο μην πληρώνουν τους φόρους που τους αναλογούν αλλά να βγάζουν κέρδη δανείζοντας το κράτος.

Η σύνδεση του διαδικτυακού ολιγοπωλίου με το οικονομικού κατεστημένου συμπληρώνεται από στενές σχέσεις με ισχυρούς πολιτικούς. Είναι γνωστό ότι οι Microsoft και Google μαζί με τα πανεπιστήμια της Καλιφόρνια ήταν οι σημαντικότεροι χρηματοδότες της προεκλογικής καμπάνιας του Ομπάμα το 2012. Πολλά από τα σημαντικά στελέχη της Silicon Valley μπήκαν στην κυβέρνηση και το αντίστροφο. Η καμπάνια του Ομπάμα το 2012 χαρακτηρίστηκε από την πιο πολύπλοκη και αποτελεσματική χρήση big data την ιστορία. Για παράδειγμα οι σύμβουλοι του Αμερικανού προέδρου είχαν ελεύθερη πρόσβαση σε τεράστιες ποσότητες δεδομένων μέσω του Facebook τα οποία τους επέτρεψαν να στοχεύσουν τους αναποφάσιστους ψηφοφόρους. Οι σύμβουλοι αυτοί μετά τις εκλογές απορροφήθηκαν από την Silicon Valley.

Η πολιτική φιλοδοξία των παικτών του διαδικτυακού μονοπωλίου διαφαίνεται και από την πρόσφατη εμπλοκή τους στο χώρο των ΜΜΕ. Ο ιδρυτής της Amazon Jeff Bezos αγόρασε έτσι μια από τις σημαντικότερες αμερικανικές εφημερίδες, την Washington Post, ο ιδιοκτήτης της eBay Pierre Omidyar επένδυσε 250 εκατομμύρια δολάρια για τη δημιουργία του First Look Media, ο συνιδρυτής του Facebook Chris Hughes αγόρασε το περιοδικό New Republic. Ακόμη και στη Γαλλία η Monde και το περιοδικό Nouvel Observateur ελέγχονται από τον επιχειρηματία Xavier Niel ιδιοκτήτη ενός από τους μεγαλύτερους τηλεπικοινωνιακούς πάροχους της Ευρώπης. Και βέβαια η Google χρηματοδοτεί αναρίθμητα πρότζεκτς γύρω από τον χώρο των ΜΜΕ. Όπως γνωρίζουμε πολύ καλά στην Ελλάδα η αγορά ή η δημιουργία ΜΜΕ από ισχυρούς επιχειρηματίες γίνεται πάντα για ιδιοτελείς σκοπούς. Μπορεί λοιπόν να υποθέσει κανείς με αρκετή ασφάλεια ότι η στρατηγική των συγκεκριμένων επιχειρηματιών μέσω της εμπλοκής τους στο χώρο είναι η προάσπιση των συμφερόντων τους και η προώθηση της ατζέντας θεμάτων που τους αφορούν.

Κατακλείδα

Πίσω από τη συμπαθητική φιγούρα των νέων και και ταλαντούχων ιδρυτών τους, κάτω από τα αστραφτερά περιβλήματα των πανάκριβων συσκευών που παράγουν, μέσα στον κώδικα του λογισμικού που δημιουργούν, οι τεχνολογικοί γίγαντες της Silicon Valley κρύβουν ένα πολύ διαφορετικό πρόσωπο: αυτό ενός παγκόσμιας κλίμακας ολιγοπωλίου που ελέγχει την υλική και λογισμική βάση μέσω της οποίας λειτουργεί η οικονομία και η κοινωνία. Αυτό που προσπάθησα να δείξω σε αυτό το κείμενο δεν είναι ότι όλοι αυτοί συνωμοτούν με στόχο την παγκόσμια κυριαρχία. Ούτε ότι οι υπηρεσίες και τα εργαλεία που προσφέρουν δεν έχουν χειραφετικές δυνατότητες προσωπικής ολοκλήρωσης και εκδημοκρατισμού, το αντίθετο μάλιστα. Το βασικό επιχείρημα μου είναι ότι το διαδικτυακό ολιγοπώλιο εκπροσωπεί την αβαντ γκαρντ του σύγχρονου, γνωσιακού καπιταλισμού. Ως τέτοιο λοιπόν εκπροσωπεί τα συμφέροντα των κυρίαρχων τάξεων και επιδιώκει τη συνέχιση, με άλλα μέσα, της συσσώρευσης κεφαλαίου από αυτές. Όσο πιο γρήγορα αυτό γίνει κατανοητό από όλους μας, τόσο πιο εύκολα θα μπορέσουμε να επιβάλλουμε τη δημοκρατική ρύθμιση του διαδικτύου και την ανάδυση εναλλακτικών τεχνολογικών και κατ’επέκταση πολιτικών μοντέλων.

Διεκδικώντας Ψηφιακή Ελευθερία
στην εποχή της μαζικής παρακολούθησης

Μετά τις αποκαλύψεις του Edward Snowden είναι πλέον γνωστό σε όλους, με τον πιο επίσημο τρόπο, πως υπάρχουν υπηρεσίες χωρών που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο παρακολουθούν όσες περισσότερες επικοινωνίες πολίτών  μπορούν, σε παγκόσμιο επίπεδο. Προβάλλοντας τον μανδύα της “προστασίας από τους τρομοκράτες”, έχουν επενδύσει  στη δημιουργία ενός κλίματος φόβου ώστε να μπορούν, με  νόμιμα ή μη μέσα, να δικαιολογούν την παρακολούθηση  των πάντων. Είτε είναι πολίτες της δικής τους χώρας είτε  πολίτες άλλων χωρών.

Τι σημαίνει όμως παρακολούθηση στην ψηφιακή εποχή;

Και πώς γίνεται να μπορούν να μας παρακολουθούν όλους μας κάθε στιγμή; Η παρακολούθηση δεν συμβαίνει πλέον με τον τρόπο που βλέπαμε στις παλιές ταινίες όπου κάποια υπηρεσία στέλνει 1-2 ανθρώπους να παρακολουθούν από κοντά όλες τις κινήσεις κάποιου γιατί απλά αυτό δεν είναι πλέον απαραίτητο. Μιας και ό,τι κάνουμε πλέον καταλήγει ή περνάει από κάποιο ψηφιακό μέσο, το μόνο που έχει να κάνει κάποιος είναι να συγκεντρώσει μαζικά και έπειτα να συνδυάσει όλες αυτές τις πληροφορίες. Παρακολούθηση είναι να ξέρεις ποιος μίλησε με ποιον και πότε, ποιος αντάλλαξε μήνυμα/email και με ποιον. Αν μπορείς να μάθεις και το περιεχόμενο των μηνυμάτων/συνομιλιών ακόμα καλύτερα… αλλα και τα metadata από μόνα τους μιλάνε για μας. Ποια sites  διαβάζει κανείς;  Ποια βιβλία; Ποιοι είναι οι κωδικοί που χρησιμοποιεί κανείς και τι λένε αυτοί για τον ίδιο τον άνθρωπο; Ποιοι είναι οι φίλοι κάποιου; Ποιους και πότε τους συναντάει και πώς κανονίζονται οι  συναντήσεις; Τι γράφει ο κάποιος στα social media, και τι λένε τα γραπτά του για τα πολιτικά του πιστεύω; Υπάρχει κάποιο μυστικό που κρύβει κανείς, είτε προσωπικό είτε επαγγελματικό; Ποια από αυτά τα στοιχεία αξίζει να αποθηκευτούν για το μέλλον;

Ακούγεται επιστημονική φαντασία, αλλά δεν είναι καθόλου, συμβαίνει εδώ και πάνω από 10 χρόνια. Όμως η συλλογή και ο συνδυασμός γίνεται όλο και πιο εύκολος γιατί έχει αλλάξει ο τρόπος που οι άνθρωποι επικοινωνούν. Όλο και μεγαλύτερο κομμάτι της επικοινωνίας μας είναι πλέον καθαρά ψηφιακό και μάλιστα χρησιμοποιούμε κάποιες λίγες, μεγάλες, εταιρείες κολοσσούς που μας προσφέρουν τα εργαλεία/υπηρεσίες τους τα οποία ισχυρίζονται πως “μας κάνουν την ζωή πιο εύκολη”, και μάλιστα υποτίθεται το κάνουν και δωρεάν. Η δωρεάν αυτή χρήση των εργαλείων/υπηρεσιών έχει ένα βαρύ τίμημα, την αποποίηση της ιδιωτικότητάς μας και κατ’ επέκταση της ελευθερίας μας, μέσω της δυνατότητας που δίνουμε σε αυτές τις εταιρίες να ξέρουν τα πάντα για μας και τους γύρω μας. Το πρόβλημα δυστυχώς είναι πως στην ψηφιακή επικοινωνία δεν υπάρχει εύκολος τρόπος να αντιληφθείς πως κάποιος σε παρακολουθεί, δεν θα δεις κάποιον τύπο με μάυρα γυαλιά, καπέλο και κάπα σε κάποια γωνία, οπότε με τον καιρό ξεχνιέσαι και σιγά σιγά απελευθερώνεις όλο και περισσότερες προσωπικές λεπτομέρειες σε emails, chat, social media, κτλ. Μιας και δεν βλέπεις κάποιον να σε παρακολουθεί ποτέ, δεν νοιώθεις τον κίνδυνο, αυτή όμως είναι μια τεράστια ψευδαίσθηση. Ο κίνδυνος να σε παρακολουθούν και να καταγράφουν το τι κάνεις βρίσκεται πλέον σε περισσότερα μέρη από όσα μπορείς να φανταστείς την ώρα που εσύ νομίζεις πως επικοινωνείς ανενόχλητος. Ο μόνος τρόπος να συγκριθεί η ψηφιακή παρακολούθηση με την παραδοσιακή είναι να υποθέσεις πως αυτός ο περίεργος τύπος όχι απλά είναι στην απέναντι γωνία, αλλά είναι συνέχεια ακριβώς πάνω από τον ώμο σου και βλέπει ό,τι κάνεις ακριβώς την στιγμή που το κάνεις.

Πώς πραγματικά γίνεται η επικοινωνία στο Internet, ποια και πόσα διαφορετικά μονοπάτια στο Internet περνάει ένα μήνυμα για να φτάσει στον παραλήπτη; Ποιοί ελέγχουν όλα αυτά τα μονοπάτια; Η απάντηση πολλές φορές είναι πως δεν μπορούμε να ξέρουμε. Γι αυτό και πρέπει να προστατεύουμε την επικοινωνία μας προκαταβολικά και πάντα. Και ο μόνος τρόπος να το κάνουμε αυτό είναι να εκπαιδευτούμε στην ορθή χρήση μερικών εργαλείων. Θέλει χρόνο και κόπο, αλλά πότε η ελευθερία ήταν κάτι το δεδομένο; Πότε οι άνθρωποι δεν χρειαζόταν να εκπαιδευτούν και να παλέѱουν γι αυτή; Όλα τα εργαλεία που χρειαζόμαστε για να αποφύγουμε όσο μπορούμε την μαζική παρακολούθηση έχουν ένα κοινό παράγοντα, χρησιμοποιούν την καλή κρυπτογραφία σαν βάση τους. Καλή κρυπτογραφία είναι η δημόσια κρυπτογραφία, αυτή που ξέρουμε τον τρόπο με τον οποίο δουλεύει, αυτή που οι αλγόριθμοι που χρησιμοποιεί είναι ανοιχτοί ώστε να βασίζει την ασφάλειά της όχι σε μαγικά τρικ αλλά σε δύσκολα μαθηματικά προβλήματα, άλλωστε η κρυπτογραφία είναι τομέας των μαθηματικών. Αυτά τα εργαλεία είναι τα μόνο που μπορούν να προστατέѱουν πλέον την ελευθερία μας. Δεν χρειάζεται φυσικά να μάθουμε όλοι ανώτερα μαθηματικά! Αρκεί να μάθουμε να χρησιμοποιούμε τα σωστά προγράμματα. Σκοπός δεν είναι να γίνουμε όλοι guru των υπολογιστών, σκοπός είναι να προστατευτούμε από τη φασιστική νοοτροπία της μαζικής παρακολούθησης η οποία φυσικά συμβαίνει…”για το καλό μας”.

“Πιστεύω στην αρχή, που διακηρύχθηκε στη Νυρεμβέργη το 1945 : “Τα άτομα έχουν διεθνή καθήκοντα, που υπερτερούν της υπακοής σε εθνικές υποχρεώσεις. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι πολίτες έχουν το καθήκον να παραβιάζουν εθνικούς νόμους με σκοπό να αποτρέψουν εγκλήματα κατά της ειρήνης και της ανθρωπότητας από το να λάβουν χώρα”.
Edward Snowden, 12 Ιουλίου 2013

Με μία σειρά ρεπορτάζ τους από τις 6 Ιουνίου 2013 και έπειτα οι εφημερίδες Guardian και Washington Post αποκάλυψαν ότι η Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας των ΗΠΑ (NSA) επιτηρεί με υπερσύγχρονες τεχνολογίες τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες άνω του ενός δις ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Συγκεκριμένα, το κράτος των ΗΠΑ, με τη νομότυπη κάλυψη της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας, που ψηφίστηκε μετά τις επιθέσεις της 9/11 (Patriot Act, Foreign Intelligence Surveillance Act), και με έναν μηχανισμό κατ’ επίφαση κρατικοδικαιικών δικλείδων ασφαλείας, που περιλαμβάνει ακόμη και εξ απορρήτων δικαστήρια, όπως το FISA Court, συνεργάζεται με τις μεγαλύτερες εταιρείες ηλεκτρονικών επικοινωνιών (Verizon κτλ) και παροχής περιεχομένου (Facebook, Google κτλ), προκειμένου να αποκτά πρόσβαση είτε εκ των υστέρων είτε σε πραγματικό χρόνο στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες (τηλεφωνία / διαδίκτυο) του ενός πέμπτου του πληθυσμού της γης. Τα ρεπορτάζ στηρίχθηκαν σε διαρροή 15.000 – 20.000 απορρήτων επίσημων εγγράφων της NSA, που δόθηκαν στον δημοσιογράφο του Guardian Glenn Greenwald, αρχικά ανωνύμως, από τον Edward Snowden, υπάλληλο της υπηρεσίας αυτής.

Η αντίδραση του κράτους των ΗΠΑ υπήρξε δριμεία. Ήδη, κατά τις πρώτες ημέρες των αποκαλύψεων ο πρόεδρος Ομπάμα εξαναγκάστηκε να προβεί σε δηλώσεις καθησυχασμού της παγκόσμιας κοινής γνώμης, δηλώνοντας πως “κανείς” δεν ακούει τις επικοινωνίες των πολιτών, για να διαψευστεί βεβαίως οικτρά από τα ατράνταχτα στοιχεία των αλλεπάλληλων ρεπορτάζ. Μετά την αυτο – αποκάλυψη του Edward Snowden ως πηγής της διαρροής με δημόσια διαθέσιμο βίντεο, όπου εξηγούσε τους πολιτικούς λόγους της κίνησής του, ο γιγάντιος κατασταλτικός μηχανισμός των ΗΠΑ, υποβοηθούμενος από τις μυστικές υπηρεσίες και τις αστυνομίες πολλών άλλων κρατών, έστρεψε το βάρος του σε αυτόν. Αφού του απαγγέλθηκαν κατηγορίες για εσχάτη προδοσία και άλλα αδικήματα, ο φυγάς Snowden αποκλείστηκε στη διεθνή ζώνη του αεροδρομίου της Μόσχας για πολλές εβδομάδες, μέχρι να του δοθεί προσωρινό άσυλο υπό το βάρος της παγκόσμιας αλληλεγγύης στο πρόσωπό του. Είχε προηγηθεί αναγκαστική προσγείωση από μαχητικά αεροσκάφη του πρωθυπουργικού αεροπλάνου του Έβο Μοράλες στην Αυστρία και έλεγχος αυτού, αφού Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία είχαν αρνηθεί την διέλευσή του από τον εναέριο χώρο τους, κατόπιν υποδείξεων των ΗΠΑ ότι σε αυτό ενδέχεται να μεταφέρεται ο Snowden. Ο στρατός των ΗΠΑ μπλόκαρε την πρόσβαση προς τον ιστότοπο του Guardian στο προσωπικό του και, κυρίως, στους υπηρετούντες σε Αφγανιστάν, Μέση Ανατολή και Νοτιοανατολική Ασία. Στη συνέχεια, ο πάροχος υπηρεσιών ηλεκτρονικής αλληλογραφίας Lavabit, τον οποίο σύμφωνα με πληροφορίες είχε χρησιμοποιήσει ο Snowden για την εκτέλεση της διαρροής, εξωθήθηκε ατύπως σε παύση εργασιών μετά από δέκα χρόνια λειτουργίας. Και μέσα στον Αύγουστο το κράτος των ΗΠΑ έδειξε το σκληρότερο κατασταλτικό του πρόσωπο απέναντι στον επίσης ήρωα των διαρροών του wikileaks Bradley Manning, καταδικάζοντάς τον σε 35 χρόνια φυλάκισης.

Όλα δείχνουν ακόμη και στους πλέον δύσπιστους ότι έχουμε απέναντί μας τον μεγαλύτερο στην ιστορία μηχανισμό επιτήρησης, που υλοποιήθηκε ποτέ. Από τους χειρισμούς της κρίσης αλλά και τις χλιαρότατες έως ανύπαρκτες αντιδράσεις όσων κρατών αποδείχθηκε ότι οι πολίτες τους επιτηρούνται προκύπτει πως βρισκόμαστε απέναντι σε μία σχέση είτε συνεργασίας είτε ανοχής μεταξύ των ΗΠΑ και των ισχυρότερων λοιπών κρατών του πλανήτη για την διατήρηση και συγκάλυψη του μηχανισμού αυτού. Η δε συνέργεια με την NSA των πολυεθνικών εταιρειών τηλεπικοινωνιών, που αποτελούν τη ραχοκοκκαλιά του διαδικτύου, και των μεγαλύτερων παρόχων διαδικτυακών υπηρεσιών και περιεχομένου δείχνουν πως όποια προσωπικά μας δεδομένα και ηλεκτρονικές επικοινωνίες εκχωρούμε σε ιδιώτες, να θεωρούμε δεδομένο πως ενδέχεται να σκανάρονται και από τις Αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες. Όπως εξελίσσεται η παγκόσμια επιτήρηση των ηλεκτρονικών επικοινωνιών, η προσφιλής στους φιλήσυχους πολίτες φράση “καθαρός ουρανός αστραπές δε φοβάται” το μόνο που προσάπτει για όποιον την εκφέρει είναι απουσία σκέψης, ένδειξη φόβου και συνειδητή αποποίηση ευθυνών αναφορικά με μία ανθρωπότητα που οδεύει με ταχύτητα προς τον παγκόσμιο μεγάλο αδελφό.

Συνήθως ως υπόστρωμα σχέσεων κυριαρχίας, η επιτήρηση ανθρώπου από άνθρωπο παρουσιάζεται ιστορικά ως αντικοινωνικό αποτέλεσμα της εμφάνισης ιεραρχικών και διαστρωματωμένων κοινωνιών. Σήμερα που υποτίθεται πως σύμφωνα με την κυρίαρχη άποψη έχουμε αφιχθεί στο τέλος της ιστορίας, σε έναν κόσμο ελευθερίας και δημοκρατίας, ανακαλύπτουμε διαρκώς την απίστευτη επίταση της επιτήρησης των ανθρώπων από τα κράτη και τα ισχυρά ιδιωτικά συμφέροντα είτε στην εργασία τους και στην κίνησή τους στον δημόσιο χώρο είτε σε κάθε επικοινωνία τους. Η καθολίκευση της επιτήρησης και η γιγάντωση των αντίστοιχων κρατικών δομών και υποδομών δεν κατανοούνται ως φαινόμενο μόνο με την παραπομπή στη ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη. Η ανάπτυξη άλλωστε τέτοιων πανίσχυρων τεχνολογιών επιτήρησης δεν γίνεται αυτόματα αλλά επειδή υπάρχει τεράστια ζήτηση γι’ αυτές. Το σπρώξιμό μας στα αόρατα δεσμά της ηλεκτρονικής επιτήρησης γίνεται επειδή ούτε το τέλος της ιστορίας έχει επέλθει ούτε είμαστε ελεύθεροι ή έχουμε δημοκρατία αλλά κατά βάση γιατί η θωράκιση των σύγχρονων καθεστώτων είναι αναγκαία για τον έλεγχο και την αποτροπή της κοινωνικής αντίστασης, οργάνωσης και εξέγερσης απέναντι στο πολλαπλασιαζόμενο βάρος της καταπίεσης και της κυριαρχίας. Απέναντι λοιπόν στα φαινόμενα των αυθαίρετων επιτηρήσεων, ιδιαίτερα στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, είναι καθήκον μας να απαιτούμε την απρόσκοπτη επικοινωνία μας σε συνθήκες ιδιωτικότητας και, οργανώνοντας τις αντιστάσεις μας, να προασπίζουμε την ελευθερία μέσα και έξω από τον ψηφιακό κόσμο.

Αναδημοσίευση από το dln.gr

[…]Αλλά αυτό που έχουμε τελικά είναι δημοκρατία, όχι φασισμό. Και δεν είναι απαραίτητα καλύτερο, είναι απλά διαφορετικό. Να σας δώσω ένα παράδειγμα. Πόσοι άνθρωποι σε αυτή την αίθουσα θα αισθάνονταν καλά με έναν νόμο ο οποίος θα υποχρέωνε τους πάντες να φέρουν μαζί τους συνεχώς μια κυβερνητική συσκευή εντοπισμού; Κανείς; Ούτε ένας, εντάξει. Λοιπόν αυτό θα γινόταν στον φασισμό, αυτό είναι το φασιστικό μέλλον. Τώρα επιτρέψτε μου να σας ρωτήσω κάτι άλλο. Πόσοι άνθρωποι εδώ μέσα κουβαλάνε κινητό τηλέφωνο; Μαντεύω πως είναι το 100% των ανθρώπων εδώ μέσα. Αυτό λοιπόν λέγεται δημοκρατία, έτσι; Διότι, ποια είναι η διαφορά μεταξύ μιας συσκευής εντοπισμού που η κυβέρνηση σε υποχρεώνει να κουβαλάς, από ένα κινητό τηλέφωνο, βλέπετε; Ένα κινητό τηλέφωνο είναι μια συσκευή εντοπισμού που αναφέρει σε πραγματικό χρόνο την θέση σας σε έναν τηλεπικοινωνιακό πάροχο εταιρεία, η οποία είναι από το νόμο υποχρεωμένη να παραδώσει τις πληροφορίες αυτές στην κυβέρνηση. Έτσι, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο, άρα ποιά είναι η διαφορά; Μπορείς να απενεργοποιήσεις το κινητό αλλά δεν το κάνεις! Επιλογή! Και πληρώνεις για να το αποκτήσεις. Η επιλογή είναι η μεγάλη διαφορά.

Επιλέγεις να έχεις κινητό τηλέφωνο, δεν θα επέλεγες να έχεις μια κυβερνητική συσκευή εντοπισμού. Ας μιλήσουμε λοιπόν για αυτό. Ποτέ, ούτε στα πιο τρελά μου όνειρα, δε θα σκεφτόμουν ότι θα είχα κινητό τηλέφωνο. Γιατί να έχω δηλαδή; Είναι μια κινητή συσκευή εντοπισμού, ένας κινητός κοριός, λειτουργεί με ένα ανασφαλές πρωτόκολλο, γιατί να θέλω ένα τέτοιο πράγμα; Παρόλα αυτά έχω ένα. Και το κουβαλάω συνεχώς μαζί μου, κάθε μέρα. Λοιπόν νομίζω ότι αν δούμε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι τείνουν να επικοινωνούν και να συντονίζονται σε ομάδες, συχνά υπάρχουν, κατά κάποιο τρόπο άτυποι, μηχανισμοί και κανάλια που χρησιμοποιούν για να επικοινωνούν, να κάνουν σχέδια, να έχουν επαφή. Αν εγώ φτιάξω έναν περισσότερο κωδικοποιημένο/διαφορετικό τρόπο επικοινωνίας, υπάρχει ένα γνωστό πρόβλημα που λέγεται “φαινόμενο μη-ύπαρξης δικτύου”. Εφευρίσκω κάτι τέτοιο, για παράδειγμα, το δίκτυο κινητής τηλεφωνίας (GSM), και αρχίζω να το χρησιμοποιώ αλλά με δυσκολία. Επειδή η αξία ενός τέτοιου δικτύου βρίσκεται στον αριθμό των χρηστών που είναι συνδεδεμένοι σε αυτό, αν είμαι ο μόνος που το χρησιμοποιεί τότε δεν αξίζει και πάρα πολύ.

Αν όμως καταφέρω με κάποιο τρόπο να βάλω όλους να χρησιμοποιούν αυτό το πράγμα, τότε γίνεται πολύ χρήσιμο και πολύτιμο.Αλλά υπάρχει και μια παρενέργεια, η οποία είναι ότι οι παλιές άτυπες μέθοδοι επικοινωνίας και συντονισμού καταστρέφονται. Η τεχνολογία στη πραγματικότητα αλλάζει την δόμηση της κοινωνίας. Εννοώ ότι υπάρχουν πολλά τετριμμένα και δοκιμασμένα παραδείγματα αυτού του πράγματος στην εποχή των κινητών τηλεφώνων, όπου βλέπουμε ότι τα κινητά έχουν αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι κάνουν σχέδια, έτσι; Παλιά οι άνθρωποι κάναν σχέδια, ας πούμε θα σε συναντήσω στη γωνία του δρόμου την τάδε ώρα και θα πάμε εκεί, τώρα οι άνθρωποι λένε θα σου τηλεφωνήσω όταν τελειώνω τη δουλειά. Και έτσι αν δεν έχεις αυτό τεχνολογικό μαραφέτι δεν μπορείς να συμμετέχεις με τον τρόπο που η κοινωνία επικοινωνεί και αλληλεπιδρά.

Έτσι λοιπόν αυτό που τελικά συμβαίνει είναι ότι τώρα αν επιλέξω ότι δεν θέλω να συμμετέχω σε αυτό το κωδικοποιημένο κανάλι επικοινωνιών(κινητά), είμαι πάλι θύμα του φαινομένου μη-ύπαρξης δικτύου. Διότι αυτό που προσπαθώ να κάνω είναι να είμαι μέρος ενός δικτύου που έχει καταστραφεί, που δεν υπάρχει πλέον και πάλι είμαι ο μόνος που το χρησιμοποιεί και τελικά είμαι μέρος ενός δικτύου χωρίς αξία. Οπότε ναι, έκανα μια επιλογή, εντάξει, να έχω κινητό τηλέφωνο. Αλλά τι είδους επιλογή έκανα; Και νομίζω αυτός είναι ο δρόμος που παίρνουν τα πράγματα πλέον. Αυτό που τελικά συμβαίνει είναι ότι οι επιλογές αρχικά είναι πολύ απλές “Έχω στη τσέπη μου ένα ηλεκτρονικό μαραφέτι ή όχι;”. Και στο πέρασμα του χρόνου η έκταση της επιλογής αυτής αυξάνεται μέχρι που γίνεται μια επιλογή συμμετοχής στην κοινωνία ή όχι. Αφού σε κάποιο βαθμό σήμερα το να επιλέξεις να μην έχεις κινητό τηλέφωνο, σημαίνει κατά κάποιο τρόπο να επιλέγεις να μην συμμετέχεις στο κοινωνικό σώμα. […]

Γιατί αν ανατρέξετε πίσω και δείτε ποιος ήταν ο σκοπός του Total Information Awareness (προγράμματος παρακολούθησης στις ΗΠΑ), η google τα έχει πραγματοποιήσει όλα! Στη πραγματικότητα, έχει πάει ακόμα παραπέρα από τα δεδομένα αυτά που το TIA ονειρευόταν να συλλέγει και να επεξεργάζεται. Και ένα πράγμα που γνωρίζουμε ότι η Google διακρίνεται, και από το οποίο βγάζουν λευτά είναι δυνατότητα που έχουνε να επεξεργάζονται σε βάθος τα δεδομένα που συλλέγουν, εξάγοντας στατιστικά και σχέσεις από αυτά. Προφανώς ο σκοπός της είναι διαφορετικός. Δεν είναι ο John Poindexter(εμπνευστής του TIA), προσπαθούν να πουλάνε διαφημίσεις. Αλλά μην ξεγελιέστε, ανήκει στη βιομηχανία της επιτήρησης. Έτσι βγάζουν λευτά, παρακολουθούν τους ανθρώπους και βγάζουν κέρδος. Το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Ποιος γνωρίζει περισσότερα για τους πολίτες στη χώρα του, ο Kim Jong-il (πρωην ηγέτης της Βόρειας Κορέας) ή η Google; Νομίζω η Google, νομίζω ξεκάθαρα η Google. Τώρα τίθεται το ερώτημα γιατί οι άνθρωποι ανησυχούν τόσο για τύπους σαν τον Kim Jong-il ή τους Poindexters αυτού του κόσμου και όχι για περιπτώσεις όπως η Google; Λοιπόν, νομίζω ότι ανάγεται πάλι στο προηγούμενο ζήτημα, αυτό της επιλογής. Επιλέγεις να χρησιμοποιείς την Google και δεν επιλέγεις να παρακολουθείσαι από τον Poindexter ή τον Kim Jong-il. Αλλά και πάλι νομίζω ότι το εύρος της επιλογής αυτής επεκτείνεται και γίνεται όλο και πιο δύσκολο να κάνεις την επιλογή αυτή, μέχρι που καταλήγει να είναι επιλογή συμμετοχής στην κοινωνία ή όχι. Δηλαδή αν λέγατε, δεν θέλω να είμαι μέρος αυτής της συλλογής δεδομένων από την google, και δεν θα στείλω σε κανέναν που έχει διεύθυνση gmail. Αυτό πιθανόν είναι κάτι δύσκολο.

Εννοώ θα ήταν κατά κάποιο τρόπο αποκλεισμός από τον κοινωνικό περίγυρο, από ένα κομμάτι της σύγχρονης επικοινωνίας που είναι βασική στην λειτουργία της κοινωνίας. Επαναλαμβάνω λοιπόν, οι επιλογές επεκτείνονται στο επίπεδο της κοινωνικοποίσης. Οι καιροί αλλάζουν. Αυτή τη στιγμή αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση όπου η τεχνολογία μεταλλάσσει την ίδια την δόμηση της κοινωνίας. Το γεγονός ότι οι πληροφορίες συσσωρεύονται σε διακριτά σημεία και αυτοί που μας παρακολουθούν απλώς μετακινούνται στα σημεία αυτά. Στο παρελθόν αυτό γινόταν ευθέως, έτσι; Είδαμε ότι προσπάθησαν(στις ΗΠΑ)να ενσωματώσουν μηχανισμό παρακολούθησης σε κάθε συσκευή επικοινωνίας της αγοράς. Σήμερα, είναι πιο ύπουλοι. Αντί για αυτό, απλώς εστιάζουν σε μεμονωμένα σημεία όπου τείνουν να σωρεύονται πληροφορίες. Σημεία, όπως το δωμάτιο στις εγκαταστάσεις της AT&T, που η NSA είχε εξοπλισμό καταγραφής κίνησης, ποιος ξέρει για πόσο καιρό. Στο παρελθόν τα πράγματα ήταν πιο ξεκάθαρα, προσπαθούσαν να αποκτήσουν τα δεδομένα σου, πλέον όχι. Τώρα προσελκύουν τα δεδομένα σου, δεν τα απαιτούν και στη συνέχεια αυτοί που παρακολουθούν μετακινούνται στα σημεία που συλλέγονται τα δεδομένα.