Σε αυτό το κείμενο θα αναφερθούμε σε ένα ζήτημα που μας απασχόλησε το τελευταίο διάστημα και το οποίο προκάλεσε μια σειρά εσωτερικών συζητήσεων. Aφορμή για αυτές στάθηκε η συνένωση των espiv.net και squat.gr. Όπως είχαμε αναφέρει σε προηγούμενη σχετική ανακοίνωσή μας, θα επιχειρήσουμε να κάνουμε μια πιο συνολική τοποθέτηση, επιδιώκοντας να ανοίξουμε ένα διάλογο τόσο εντός του ανταγωνιστικού κινήματος, όσο και σε ευρύτερες κοινωνικές ομάδες, οι οποίες χρησιμοποιούν, και συνεπώς επηρεάζονται ή/και θίγονται απο τέτοιου τύπου δομές.

Επιπλέον, αν και σε αυτό το κείμενο αναφερόμαστε στο κομμάτι των ιντερνετικών υποδομών, θεωρούμε ότι η συζήτηση αφορά κάθε εγχείρημα που συνιστά υποδομή και αγγίζει τον τρόπο με τον οποίο οι θεωρήσεις μας, όπως η αυτοοργάνωση, η αυτονομία, η αντιιεραρχία, μετουσιώνονται σε πράξη. Η συζήτηση αυτή δεν είναι ούτε απλή, ούτε εύκολη και δεν μπορεί να εξαντληθεί εδώ. Εμείς οι ίδιες/οι την έχουμε ξανακάνει σε άλλες συλλογικότητες/ομάδες που έχουμε βρεθεί.

Θα προσπαθήσουμε να επιχειρηματολογήσουμε για την σημασία της αποκέντρωσης των κινηματικών υποδομών. Στην προκειμένη, η έννοια της αποκέντρωσης πηγάζει από μια αντίληψη για την κοινωνική οργάνωση που συνδέεται με μια συγκεκριμένη κουλτούρα, η οποία ενθαρρύνει την ανάπτυξη της πολυμορφίας και του πλουραλισμού, και προσφέρει, παράλληλα, μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στην καταστολή. Η ιστορία της cybrigade (espiv.net) και του squat.gr, εντάσσεται στο πλαίσιο άνθισης αντίστοιχων ριζοσπαστικών δομών στον ελλαδικό χώρο, συνδέεται άμεσα με τις ιδιαίτερες συνθήκες στα πανεπιστήμια και φέρει χαρακτηριστικά του ανταγωνιστικού κινήματος, όπως αυτό διαμορφώθηκε τα τελευταία χρόνια.

Όλο το κείμενο βρίσκεται διαθέσιμο σε .pdf

Έχει αρχίσει να καταντάει βαρετό ίσως αλλά η ΑΕΠΙ αποφάσισε να μας απασχολήσει και φέτος. Συγκεκριμένα καταθέτει νέα ασφαλιστικά μέτρα κατά των παρόχων:

• Vodafone
• Forthnet
• HOL
• Wind
• Cyta
• OTE
• OnTelecoms
• NetOne

(Μα NetOne και OnTelecoms; που τους θυμήθηκαν…)

ζητώντας τους να αποκλείσουν με διάφορους τρόπους την πρόσβαση των συνδρομητών τους προς τα παρακάτω sites/domains:

• www.teniesonline.ucoz.com
• www.greek-team.cc
• www.gamatotv.com
• www.online-filmer.org
• www.jollyd.com
• www.greekddl.eu
• www.magico.info
• www.greek-best.com
• www.oipeirates.se
• www.galaxy-tracker.net
• www.moviecinematv.com
• www.activeloads.com

(δεν ήξερα ούτε ένα από αυτά τα sites…τι μαθαίνει κανείς…)

Με ποιους τρόπους ζητάει αυτή τη φορά τον αποκλεισμό η ΑΕΠΙ;

• DNS Block
• Router ACLs
• Αποκλεισμό περιεχομένου

Το ζουμί είναι πως για πρώτη φορά η ΑΕΠΙ αναφέρει πως αν δεν μπορούν οι πάροχοι να κόψουν την πρόσβαση προς τα domains ή τις IPs να κόψουν την “παράνομη καταφόρτωση-αναπαραγωγή ή/και ανταλλαγή των μουσικών έργων” ή να πετύχουν “άρση των συγκεκριμένων προσβολών που λαμβάνουν χώρα στις ιστοσελίδες”. Για να γίνει οποιοδήποτε από τα παραπάνω ο πάροχος θα πρέπει να παρακολουθεί το περιεχόμενο της κίνησης κάθε συνδρομητή, άρα μιλάμε για μια λύση τύπου Deep Packet Inspection (DPI), ανάλογη με αυτή που εφαρμόζει η Vodafone για να περιορίσει την πρόσβαση στα στοιχηματζίδικα που έχει διατάξει η ΕΕΕΠ. Έχοντας χάσει τα προηγούμενα ασφαλιστικά μέτρα του 2013 στα οποία ζητούσε αποκλεισμό domain ή IP, πλέον η ΑΕΠΙ ζητάει παρακολούθηση και αποκλεισμό περιεχομένου.

Στα ωραία της υπόθεσης, το γεγονός πως έχουν βάλει μέσα IPs από την Cloudflare. Μεγάλο αυτογκόλ πριν καν αρχίσει το επαναληπτικό (3ο) ματς. Δεν ρώτησαν έναν άνθρωπο τι είναι αυτή η Cloudflare και γιατί εμφανίζεται τόσο συχνά; Την επόμενη φορά θα ζητήσουν να κοπεί η Google και η Amazon.

Δικάσιμος 13/10/2015!

 

Η ταινία Citizenfour είναι απλά η τελευταία έκφραση της γοητείας που ασκεί στο κοινό η φιγούρα του whistleblower. Jesselyn Radack, Thomas Drake, Chelsea Manning, Edward Snowden. Ο whistleblower εγκαταλείπει τα κέντρα της εξουσίας με σκοπό να μας ενημερώσει για τις αυθαιρεσίες που διαπράττονται, δίνοντας απαγορευμένες πληροφορίες όπως ο Προμηθέας έδωσε την ιερή φωτιά στους ανθρώπους.

Μπορεί όμως ο whistleblower να μας σώσει; Είναι το whistleblowing αρκετό; Ποιοι περιορισμοί είναι κωδικοποιημένοι σε μια στρατηγική κοινωνικής αλλαγής που βασίζεται στο whistleblowing, και τι θα χρειαζόταν για να πάμε πέρα από αυτούς;

Σίγουρα, οι whistleblowers χαίρουν καλύτερης αποδοχής από τα θεσμικά όργανα τα οποία εκθέτουν. Η πίστη στις κάθε είδους αρχές βρίσκεται, και δικαιολογημένα, σε ένα ιστορικό χαμηλό. Σε μια τηλεοπτική είδηση στο Citizenfour, βλέπουμε τον Obama να ισχυρίζεται πως ο ίδιος είχε διατάξει έρευνα σχετικά με την NSA πριν βγουν στο φως οι αποκαλύψεις του Snowden, υπονοώντας οργισμένα πως ήταν ο Snowden πριν από τον Snowden. Ο Πρόεδρος καλεί κυνικά σε μια συζήτηση “βασισμένη σε γεγονότα”, όταν η μόνη χρήσιμη πηγή γεγονότων υπήρξε η παράνομη διαρροή από τον άνθρωπο που κατακρίνει. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια πιο χτυπητή αντίθεση μεταξύ θάρρους και κυνισμού.

Ωστόσο, άλλο είναι να ξεσκεπάσει κανείς τους τυράννους και άλλο να τους καθαιρέσει.

“Ο μεγαλύτερος φόβος που έχω… είναι πως τίποτα δεν θα αλλάξει. Οι άνθρωποι θα δουν όλες αυτές τις αποκαλύψεις στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Θα μάθουν τις προσπάθειες που καταβάλλει η κυβέρνηση για να χορηγήσει μονομερώς στον εαυτό της εξουσίες ώστε να εφαρμόσει μεγαλύτερο έλεγχο πάνω στην αμερικανική και την παγκόσμια κοινωνία. Αλλά δεν θα είναι πρόθυμοι να αναλάβουν τα ρίσκα που απαιτούνται για να ξεσηκωθούν και να πολεμήσουν.” –Edward Snowden

Η θεωρία της κοινωνικής αλλαγής που εμπεριέχεται στο whistleblowing είναι πως αν αποκαλυφθούν τα εγκλήματα της κυβέρνησης, η λαϊκή κατακραυγή θα την αναγκάσει να διορθώσει η ίδια τον εαυτό της. “Πίστευα πως αν γινόταν γνωστή η αντισυνταγματική μαζική παρακολούθηση των Αμερικανών από την NSA,” είπε ο Snowden, “αυτή δε θα επιβίωνε από τον έλεγχο των δικαστηρίων, την εποπτεία του Κογκρέσου, την έγκριση των πολιτών.” Ωστόσο, ο μεγαλύτερος φόβος του Snowden έχει γίνει πραγματικότητα: οι μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό των προγραμμάτων παρακολούθησης της NSA έχουν απορριφθεί από τους εκλεγμένους αντιπροσώπους στους οποίους είχε εναποθέσει τις ελπίδες του ο Snowden.

Ο Snowden και άλλοι whistleblowers έχουν καταφέρει να απαξιώσουν τις κυβερνήσεις, αλλά όχι να ανακόψουν την επέκταση του καθεστώτος επιτήρησης. Έχουν αποκαλύψει πόσο παρεμβατικοί και ασύδοτοι είναι οι ηγέτες μας, αλλά δεν μας έχουν εξοπλίσει για να υπερασπιστούμε τους εαυτούς μας. Μήπως οι ίδιοι παράγοντες που επιτρέπουν στους whistleblowers να έχουν τέτοια απήχηση είναι και εκείνοι που εμποδίζουν τις αποκαλύψεις τους να αποφέρουν καρπούς;

Γιατί ο whistleblower αποτελεί έναν τόσο γοητευτικό πρωταγωνιστή; Πάνω απ’ όλα, επειδή είναι σε θέση να μιλάει μέσα από το σύστημα: φέρει όλη την νομιμότητα των θεσμών τους οποίους εκθέτει. Δεν ξεκίνησε ως επαναστάτης ή ως κάποιος απ’ έξω. Πίστευε στο σύστημα, και αισθάνθηκε προδομένος όταν έμαθε ότι εκείνο δεν τηρούσε τους ίδιους τους κανόνες του. Το whistleblowing στηρίζεται στην ιδέα ενός δημοκρατικού διαλόγου: αν οι άνθρωποι μάθουν τι συμβαίνει, θα μπορούν να “πουν την αλήθεια στην εξουσία”, και αυτή η έκφραση με κάποιο τρόπο θα επιφέρει την αλλαγή. [1] Φυσικά, αυτό προϋποθέτει ένα πολιτικό σύστημα που να βασίζεται στο διάλογο.

Οι αποκαλύψεις του Snowden δείχνουν πόσο αφελής είναι μια τέτοια αντίληψη. Οι υπηρεσίες που κατασκεύασαν αυτές τις υποδομές μαζικής παρακολούθησης ‒και επιδιώκουν τώρα να φυλακίσουν τον Snowden όπως την Chelsea Manning‒ κατέχουν την εξουσία βασισμένες στον καταναγκασμό, όχι στα πειστικά επιχειρήματα. Το να πεις απλά την αλήθεια δεν είναι αρκετό. Δε βρισκόμαστε σε διάλογο, αλλά σε μια δυναμική διαμάχη.

Αντίστοιχα, είναι λάθος να αντιμετωπίζονται οι παρασκηνιακές μηχανορραφίες των πολιτικών και των γραφειοκρατών ως προσωρινές δυσλειτουργίες σε ένα κατά τα άλλα διαφανές και δίκαιο καθεστώς. Αυτές δεν είναι καταχρήσεις, αλλά η συνήθης λειτουργία του. Δεν είναι εξαιρέσεις στον κανόνα, αλλά απαραίτητες στον ίδιο τον κανόνα. Από την άνθιση του whistleblowing στη δεκαετία του 1970 ‒Daniel Ellsberg, Deep Throat, Citizens’ Commission to Investigate the FBI‒ δημοσιογράφοι-ερευνητές έχουν εκθέσει σκάνδαλα επί σκανδάλων. Το να αντιμετωπιστούν όλα αυτά ως κάτι ασυνήθιστο θα σήμαινε ότι το ίδιο το κράτος είναι από τη φύση του νόμιμο και απλά χρειάζεται μεταρρύθμιση. Αλλά είναι οπισθοδρομικό να πιστεύει κανείς ότι οι πολίτες μπορούν να επιτηρούν το κράτος. Όσο ισχυρότερο το κράτος, τόση μεγαλύτερη η δύναμη που αυτό θα συγκεντρώσει ενάντια στους πολίτες του καθώς και ενάντια σε όλους τους άλλους.

Υπάρχουν και άλλα μειονεκτήματα στο να θεωρηθεί ο whistleblower ως ο κύριος πρωταγωνιστής της κοινωνικής αλλαγής. Αυτό όχι μόνο μπορεί να υπονοεί ότι το σύστημα είναι κατά βάση νόμιμο, αλλά παρουσιάζει επίσης όσους κατέχουν προνομιακές θέσεις εντός του συστήματος ως τους συντελεστές της αλλαγής. Ωστόσο, στο μεγαλύτερο μέρος τους, οι άνθρωποι αυτοί είναι ιδιαίτερα απίθανο να βγουν εκτός γραμμής. Χιλιάδες μηχανισμοί επιλογής, απομόνωσης και κινήτρων εξασφαλίζουν ότι δε θα είναι επιρρεπείς σε κρίσεις συνείδησης. Δεν είναι άξιο απορίας ότι οι Manning και Snowden είναι τόσο σπάνιοι, σε σύγκριση με τις απρόσωπες χιλιάδες που συνεργούν στη λειτουργία των κρατικών μηχανισμών. Το πρόβλημα δεν είναι ότι οι άνθρωποι είναι από τη φύση τους εγωιστές ή αναίσθητοι, αλλά ότι οι υποδομές της εξουσίας προωθούν τον εγωισμό και την αναισθησία.

Είναι λάθος να εξαρτάται το μέλλον της ανθρωπότητας από όσους βρίσκονται εντός των μηχανισμών εξουσίας. Αντ’ αυτού, θα πρέπει να αναρωτηθούμε με ποιον τρόπο άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα μπορούν να συνεργαστούν για να απενεργοποιήσουν τις υποδομές της καταπίεσης.

Διαχειριστές υπολογιστικών συστημάτων όπως ο Edward Snowden ασκούν πράγματι μεγάλη επιρροή για τη μοίρα του είδους μας, αλλά οι ίδιοι δεν μπορούν να φέρουν τη λύση από μόνοι τους. Κεντρικοποιώντας λίγους ειδικούς υπολογιστών ως τα υποκείμενα του κοινωνικού αγώνα παραβλέπουμε όλα τα άλλα κομμάτια του πληθυσμού των οποίων η συμμετοχή είναι απαραίτητη για οποιοδήποτε απελευθερωτικό κίνημα. Αυτή η παράλειψη εξηγεί τη διαφαινόμενη απόγνωση των Julian Assange και Jacob Appelbaum σε ομιλία τους στο Chaos Communication Congress το 2013, όταν περιέγραψαν τους διαχειριστές συστημάτων ως μια τάξη που θα μπορούσε να οργανωθεί για να υπερασπιστεί τα δικά της συμφέροντα, προειδοποιώντας ότι σύντομα θα ήταν πολύ αργά για να σταματήσει η κάθοδος στην ψηφιακή τυραννία. Στην πραγματικότητα, άνθρωποι που βρίσκονται εκτός των θεσμικών οργάνων της εξουσίας θα συνεχίσουν να μάχονται κατά της αδικίας, ανεξάρτητα από την εδραίωση της εξουσίας στο διαδίκτυο, πολλοί ειλικρινά δεν έχουν άλλη επιλογή. Ο ραγδαία αυξανόμενος αριθμός των περιθωριοποιημένων, των ανέργων και των καταπιεσμένων πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο οποιασδήποτε στρατηγικής για αλλαγή, σε συνδυασμό με όσους λιποτακτούν από την κάστα των προγραμματιστών. Αν οι προγραμματιστές αντιληφθούν τα συμφέροντά τους σε αντιδιαστολή με εκείνα της υπόλοιπης ανθρωπότητας, και οργανωθούν για να υπερασπιστούν αυτά τα συμφέροντα αντί να συμμετάσχουν σε έναν αγώνα που ξεπερνάει τους ίδιους, θα είναι καταδικασμένοι, μαζί με τους υπόλοιπους. Οι προγραμματιστές δεν πρέπει να οργανωθούν ως ξεχωριστή τάξη, πρέπει να αλλάξουν στρατόπεδο στον ταξικό πόλεμο.

Όπως φοβόταν ο Snowden, ελλείψει προτάσεων για το πώς να το καταπολεμήσουμε, η αποκάλυψη του κράτους επιτήρησης μόνο επιδεινώνει την αδράνεια και την αυτολογοκρισία, στις οποίες το κράτος στόχευε εξαρχής. Ο μέσος αναγνώστης εφημερίδων, όταν μάθει ότι η NSA παρακολουθεί όλη του τη ζωή μέσω του smartphone και της πιστωτικής του κάρτας, δεν είναι πιθανό να κατεβεί στους δρόμους από οργή, αλλά να γίνει ακόμα πιο συγκρατημένος και υποταγμένος. Ωστόσο, η σιωπή και η υπακοή δε θα μας προστατεύσει: θα ενθαρρύνει μόνο όσους βρίσκονται στην εξουσία να βάλουν στο στόχαστρο ολοένα ευρύτερους κύκλους πιθανών εχθρών. Ούτε αρκούν η κρυπτογράφηση ή άλλα μέτρα ασφαλείας για να μας κρατήσουν ασφαλείς: η κυβέρνηση θα έχει πάντα ανώτερη τεχνολογία στη διάθεσή της. Αν αντιληφθούμε την αντίσταση ως ένα απλά τεχνικό ζήτημα, θα έχουμε ηττηθεί από την αρχή. Η κρυπτογράφηση είναι σημαντική, αλλά η μόνη πραγματική ασφάλεια που θα μπορούσαμε να επιτύχουμε θα ήταν ένα κίνημα που να είναι αρκετά ισχυρό ώστε να υπερασπιστεί οποιονδήποτε μπει στο στόχαστρο του κράτους. Όσες πληροφορίες και αν συλλέξουν οι κυβερνητικές υπηρεσίες, δε μπορούν να τις χρησιμοποιήσουν παρά μόνο στο βαθμό που είναι σε θέση να αντέξουν τις πολιτικές συνέπειες. Όσο πιο σύντομα συμμετάσχουμε σε μια ανοιχτή πάλη εναντίον τους, τόσο ασφαλέστεροι θα είμαστε.

Αλλά ας επιστρέψουμε στη φιγούρα του whistleblower. Ο ιδανικός ήρωας είναι σαν εμάς: ένας Οποιοσδήποτε, προικισμένος επιπλέον με υπερφυσικό θάρρος και πεπρωμένο. Οι ήρωες αντιπροσωπεύουν ένα βήμα που θα μπορούσαμε να κάνουμε αλλά δεν κάνουμε, ένα βήμα που συχνά δεν κάνουμε από φόβο ότι δεν είμαστε προικισμένοι όπως αυτοί, ότι δεν μας έχει επιλέξει το πεπρωμένο. Και αυτό είναι ακριβώς το επικίνδυνο σχετικά με τους ήρωες: έχουν την τάση να βάζουν στην άκρη όσους πιστεύουν σε αυτούς.

Αυτό δεν το λέμε για να υποτιμήσουμε τους whistleblowers. Ο Snowden και η Manning έδωσαν τα πάντα για να είναι ειλικρινείς απέναντι στη συνείδησή τους, και με τις πιο ανιδιοτελείς προθέσεις. Αλλά ο καλύτερος τρόπος για να τιμήσουμε το θάρρος και τη θυσία τους είναι να ακολουθήσουμε το ίδιο μονοπάτι. Το μήνυμα που μας φέρνουν δεν είναι μόνο οι πληροφορίες που αποκάλυψαν, αλλά πάνω από όλα η ίδια τους η στάση, η απόφαση τους να αποστατήσουν από την καταπιεστική εξουσία και να πάρουν το μέρος του λαού. Αντί απλά να θαυμάζουμε την εξαιρετική ανδρεία του Snowden, ας αναρωτηθούμε τι θα ήταν ισοδύναμο της πράξης του στη δική μας ζωή. Μπορεί να μην είναι το whistleblowing, αλλά κάτι άλλο.

Τι θα σήμαινε για τους υπόλοιπους από εμάς το να αποστατήσουμε από τις δομές της εξουσίας στις οποίες συμμετέχουμε; Το να προσδιορίσουμε τι είναι απαράδεκτο στην καθημερινή μας συνενοχή, και να το διακόψουμε οριστικά; Αυτό είναι ένα βήμα που καθένας από εμάς μπορεί να κάνει, σε όποιο σημείο και αν βρίσκεται στην αρχιτεκτονική της εξουσία.

Το whistleblowing από μόνο του δε θα επιφέρει κοινωνική αλλαγή. Κάτι τέτοιο χρειάζεται άμεση δράση. Θυμηθείτε, δεν υπήρχε κανένας whistleblower στο Ferguson, δεν ήταν η αποκάλυψη ενός παραπτώματος της αστυνομίας που προκάλεσε το σημαντικότερο κύμα διαμαρτυρίας ενάντια στην αστυνομική βία τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αλλά το γεγονός ότι οι άνθρωποι ενήργησαν βάσει της οργής τους. Η δολοφονία του Michael Brown έγινε κατανοητή σε εθνικό επίπεδο ως μια τραγωδία, επειδή οι άνθρωποι διαμαρτυρήθηκαν, όχι επειδή το κατέγραψε ένα βίντεο ή επειδή κάποιος αποκάλυψε εκ των έσω ότι ο δολοφόνος παραβίασε κάποιο καταστατικό. Η αντίσταση στην κυβερνητική δραστηριότητα με την αιτιολογία ότι είναι παράνομη ή διεφθαρμένη μας αφήνει ανίσχυρους απέναντι σε όλες τις μορφές βαρβαρότητας και κατάχρησης που ήδη είναι νομιμοποιημένες. Οφείλουμε να αναπτύξουμε την ικανότητα να αντισταθούμε στις αρχές, ανεξάρτητα από τους νόμους. Διαφορετικά, όλο το whistleblowing στον κόσμο θα είναι μάταιο.

Σήμερα, δεν μας λείπει τόσο η ευαισθητοποίηση σχετικά με το κράτος επιτήρησης όσο συγκεκριμένα παραδείγματα για το πώς να το καταπολεμήσουμε. Στο πνεύμα του Jeremy Hammond, μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτό που χρειαζόμαστε είναι όχι μόνο να αποκαλύψουμε τις παρανομίες του κράτους, αλλά να προσδιορίσουμε τις στρατηγικές του αδυναμίες. Από την προστασία Τυνήσιων ακτιβιστών ενάντια στην παρακολούθηση μέχρι την αποκάλυψη των ονομάτων των μελών της Κου Κλουξ Κλαν, οι Anonymous κατέδειξαν τα στρατηγικά πλεονεκτήματα της ηλεκτρονικής πειρατείας όταν συμβαδίζει με τα κοινωνικά κινήματα. Ο ίδιος ο Richard Stallman, έχει επισημάνει ότι οι επιθέσεις τύπου denial-of-service  είναι απλά μια νέα μορφή οδοφραγμάτων. Ακριβώς όπως διαδηλωτές από τη Νέα Υόρκη ως το San Fransisco Bay Area μπλόκαραν διαπολιτειακούς αυτοκινητόδρομους, οι online ακτιβιστές αποκλείουν τις λεωφόρους της πληροφορίας. Διαμαρτυρίες που συνδυάζουν την online και offline άμεση δράση προσφέρουν ευκαιρίες για νέες συμμαχίες που υπερβαίνουν την τάξη, τη φυλή και τη γεωγραφία.

Την ίδια ώρα, οι αξιωματούχοι που διατηρούν σε λειτουργία το μηχανισμό παρακολούθησης εργάζονται σε γραφεία ήσυχων προαστίων από το Fort Mead ως τη Χαβάη. Ακολουθώντας το παράδειγμα διαδηλωτών που στοχοποίησαν τα γραφεία της Google στο San Francisco, μπορούμε να φανταστούμε offline διαδηλωτές να ανοίγουν ένα νέο μέτωπο στον αγώνα. Ίσως αυτό θα μπορούσε να αντιστρέψει την κατάσταση για όσους θεωρούν τους εαυτούς τους ως αφέντες του ψηφιακού σύμπαντος από την άνεση των γραφείων τους.

Έτσι οι whistleblowers, οι διαχειριστές συστημάτων και οι κάθε είδους χάκερ πρέπει να συγκροτήσουν κοινό μέτωπο με άλλα κινήματα και πληθυσμούς, κατανοώντας το whistleblowing ως μια από τις πολλές τακτικές σε έναν πολύ ευρύτερο αγώνα. Μόνοι τους, οι whistleblowers και οι υπόλοιποι αντιφρονούντες στον ψηφιακό κόσμο θα εντοπιστούν και θα φυλακιστούν όπως η Chelsea Manning και ο Jeremy Hammond, ή θα παγιδευθούν όπως ο Julian Assange και ο Edward Snowden. Συλλογικά, με όλες τις διαφορετικές ικανότητες και προοπτικές μας ‒από τις προγραμματιστικές δεξιότητες ως τη διαύγεια που πηγάζει από το να μην έχεις τίποτα να χάσεις‒ θα είμαστε πιο ισχυροί από ό,τι κάθε μια και ένας μόνος του.

“Δεν προσπαθώ να καταστρέψω την NSA, προσπαθώ να τη βελτιώσω,” επέμενε ο Snowden στις πιο αθώες μέρες του. Σήμερα, οποιοσδήποτε πραγματιστής οφείλει να αναγνωρίσει ότι θα ήταν ευκολότερο να ξηλωθεί η NSA μαζί με όλα τα ασύδοτα θεσμικά όργανα που υπερασπίζεται παρά να αναμορφωθεί. Η απλή επιθυμία να μας αφήσουν ήσυχους και να έχουμε προσωπική ζωή μας φέρνει σε άμεση σύγκρουση με το παγκόσμιο δίκτυο της κρατικής εξουσίας. Αυτό είναι μια τρομαχτική προοπτική, αλλά και μια θαυμάσια ευκαιρία, καθώς εκατομμύρια άνθρωποι, καθώς εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ωθούνται στην ίδια διένεξη από τις οικολογικές, οικονομικές, και φυλετικές (δια)κρίσεις που παράγονται από αυτή την διογκωμένη δομή εξουσίας.

Και εδώ φτάνουμε στην καρδιά του θέματος. Ο κύριος στόχος της NSA δεν ήταν ποτέ οι λεγόμενοι “τρομοκράτες,” αλλά τα κινήματα βάσης που αμφισβητούν την κατανομή της εξουσίας. Υπό αυτό το πρίσμα, η απόφαση για διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής της επιτήρησης από την NSA έτσι ώστε να συμπεριλάβει το σύνολο του πληθυσμού των Ηνωμένων Πολιτειών δε θα έπρεπε να μας εκπλήσσει. Δεν ήταν ποτέ πραγματικός στόχος τους να βρουν τους περίφημους τρομοκράτες σαν τη βελόνα στα άχυρα. Οι πραγματικοί στόχοι του μηχανισμού μαζικής παρακολούθησης ήταν ανέκαθεν οι ακτιβιστές στην Τυνησία, οι επαναστάτες στην Αίγυπτο, οι αναρχικοί στην Ελλάδα, τα κινήματα #M15, #occupy, #blacklivesmatter, η επανάσταση στη Rojava και όλα τα κοινωνικά κινήματα που πρόκειται να έρθουν, καθώς η κρίση γεννά την κρίση.

Δεν είναι πλέον ρεαλιστικό να θεωρήσουμε την κοινωνική αλλαγή ως ζήτημα διαλόγου για τις πολιτικές που εφαρμόζονται, αν ήταν ποτέ κάτι τέτοιο. Χρειάζεται να τη σκεφτούμε με όρους επανάστασης. Είτε ενεργούμε πίσω από ένα πληκτρολόγιο ή πίσω από ένα οδόφραγμα, ας βρεθούμε μεταξύ μας και ας μάθουμε να είμαστε δυνατοί συλλογικά.

Υποσημείωση

[1] Η ιδέα ότι η απλή αποκάλυψη κάποιας κρυφής αλήθειας θα μπορούσε με κάποιο τρόπο να αφυπνίσει την επιθυμία των ανθρώπων για ελευθερία είναι ιδιαίτερα εμφανής στο κίνημα για την Αλήθεια για την 11η Σεπτεμβρίου και παρόμοιους προμηθευτές θεωριών συνωμοσίας. Αλλά αυτά είναι απλώς ακραίες εκδηλώσεις μιας αφήγησης που είναι διάχυτη στην κοινωνία μας, και βάσει της οποίας αποδίδονται χιλιαστικές δυνάμεις στην ίδια την πληροφορία.

ΣτΜ: Επιλέξαμε να αφήσουμε αυτούσιες τις λέξεις ‘whistleblower’ και ‘whistleblowing’ καθώς δεν υπάρχει καλή μονολεκτική απόδοσή τους στα ελληνικά. Whistleblowing ονομάζεται η πρακτική του να φέρνει κανείς στη δημοσιότητα μυστικά ενός κράτους, ενός οργανισμού ή μιας εταιρείας, αποκαλύπτοντας συνήθως φαινόμενα διαφθοράς, κατάχρησης εξουσίας, βίας κλπ. Αντίστοιχα, whistleblower είναι ο φορέας αυτής της πρακτικής.

Το Σάββατο 10 Γενάρη στις 18.00 στο Κ*ΒΟΞ θα γίνει παρουσίαση του Freepto, μιας διανομής προσανατολισμένης στις ασφαλείς κρυπτογραφημένες επικοινωνίες.Παρουσία ανθρώπων που συμμετέχουν στην ανάπτυξη του συστήματος αυτού, θα συζητηθεί η χρήση της τεχνολογίας από και ενάντια σε ακτιβιστές στην Ιταλία.

Πέρυσι το καλοκαίρι μας είχε ζητηθεί να απαντήσουμε σε κάποιες ερωτήσεις για τα νέα media και τα social media για μια διατριβή. Με το να βάλουμε κάτω τις σκέψεις μας ανακαλύψαμε δύο ιδιοτροπίες της κολλεκτίβας (στμ. Autistici/Inventati) μας :

1) δεν ξέρουμε τι είναι να νέα media. Το έχουμε σκεφτεί αρκετά αλλά δεν βγάζουμε άκρη.
2) έχουμε αντικοινωνικές τάσεις που προκαλούν εξανθήματα στη φάτσα των social media. Ξέρουμε τι είναι, αλλά και αυτά δυσκολευόμαστε να τα κατανοήσουμε.

Προτείνουμε θερμά να διαβάσετε τις ερωτήσεις και απαντήσεις που ακολουθούν ενώ ακούτε το “Antisocial” από τους Anthrax ( https://www.youtube.com/watch?v=-t0affoV5rI ) ή αν είστε παλιομοδίτες από τους Trusts ( https://www.youtube.com/watch?v=vczpX2eqxmM ).

1-Ταυτίζεστε με ένα συγκεκριμένο κίνημα;

Όχι, μας αρέσουν όλα και προσπαθούμε να βοηθήσουμε όσα κινούνται εντός της αυτο-οργάνωσης, χρησιμοποιώντας έννοιες που είναι μεν γενικές αλλά ταυτόχρονα σαφείς: αντιφασισμός, αντισεξισμός, αντιρατσισμός και αντικαπιταλισμός. Είμαστε “κίνημα” με την οικουμενική έννοια της λέξης.

2-Ποιες είναι οι αρχές που επηρεάζουν τις θέσεις σας σχετικά με την ψηφιακή τεχνολογία και τα νέα media;

Τα κλασικά, τίποτα νέο. Αυτο-οργάνωση, αλληλεγγύη, αμοιβαία υποστήριξη, οτιδήποτε βρίσκεται ήδη στα παλιά βιβλία γραμμένα από τον Κροπότκιν, για παράδειγμα. Εν ολίγοις: θέλουμε να κατουρήσουμε τον τάφο του Steve Jobs, να ρίξουμε γονατιές στα πλευρά του Mark Zuckerberg και προτιμάμε να φοράμε γυαλιά ηλίου μετά από χανγκόβερ παρά τα Google Glasses.

3-Χρησιμοποιείτε νέα και social media; Ποια πλατφόρμα;

Σχεδόν κανένα βασικά. Στήσαμε την δική μας πλατφόρμα, noblogs.org, γιατί το σύστημα δημοσίευσης στα μπλογκ είναι το μόνο κάπως ενδιαφέρον που γεννήθηκε από τον 2.0 Ιστό. Έχει ρυθμιστεί με γνώμονα την ιδιωτικότητα και δεν καταγράφει στοιχεία όσων το χρησιμοποιούν, γιατί αυτός είναι ο μόνος τρόπος να διασφαλιστεί η ελευθερία της έκφρασης. Ακόμα ενίοτε δημοσιεύουμε κάποια κείμενα της συλλογικότητας στο twitter.

4-Για ποιους λόγους χρησιμοποιείτε social και νέα media;

Γενικά προσπαθούμε να μην τα χρησιμοποιούμε, στοχεύοντας σε ένα είδος πνευματικής οικολογίας.

5-Τι σας αρέσει και τι όχι στα νέα και social media;

Δεν μας αρέσει σχεδόν τίποτα στα social media. Ξεκινώντας από το επίθετο social [κοινωνικό], γιατί αποπροσανατολίζει. Παρέχει την ιδέα ότι έχουν σχεδιαστεί για να φέρνουν ανθρώπους κοντά και όχι για να πουλάνε τις σχέσεις και τα προσωπικά τους δεδομένα, όπως πραγματικά συμβαίνει.

6-Ποιοι νομίζετε είναι οι περιορισμοί του ιστού και συγκεκριμένα των νέων και social media;

Ο ιστός έχει δύο προβλήματα: Κυβερνήσεις και πολυεθνικές, αν τα ξεφορτωνόμασταν ο ιστός θα ήταν μια χαρά.

7-Τι είδους κοινό πιστεύετε ότι μπορείτε να προσεγγίσετε μέσω των νέων και social media;

Έχουμε δυσκολία στο να κάνουμε στους εαυτούς μας αυτήν την ερώτηση. Κάνουμε αυτό που θεωρούμε σωστό, προσπαθώντας να βοηθάμε, βασιζόμενοι στην αρχή της αμοιβαίας υποστήριξης.

8-Ποια είναι τα κίνητρα για να χρησιμοποιούνται τα νέα και social media;

Κοιτώντας γύρω μας και ρωτώντας φίλους, θα λέγαμε ότι το κίνητρο είναι αυτό που συνήθως σέρνει την ανθρωπότητα από τις αρχές της: σεξ.

9-Τα social και νέα media με ποιους τρόπους προκαλούν τα κυρίαρχα media συγκεκριμένα στο ιταλικό πλαίσιο;

Θεωρούμε ότι δεν ανταγωνίζονται αλλά δίνουν αρωγή τα μεν στα δε, προσποιούμενα ότι τσακώνονται, όπως θα έκαναν δύο αγαπημένα πιτσουνάκια.

10-Κρίνετε τα νέα και social media ως εν δυνάμει εργαλείο για κινητοποίηση;

Τα social media δεν δημιουργούν κινητοποίηση, είναι χρήσιμα ως οποιοδήποτε άλλο εργαλείο επικοινωνίας όταν οι κινητοποιήσεις ήδη υπάρχουν στην πραγματικότητα. Η σύγκρουση ή θα είναι πραγματική ή θα είναι μια αυτιστική αναπαράστασή της.

πηγή: https://cavallette.noblogs.org/2014/09/8668

To Autistici/Inventati γεννήθηκε περισσότερο από 10 χρόνια πριν από άτομα και συλλογικότητες που ασχολούνταν με την τεχνολογία, την ιδιωτικότητα, τα ψηφιακά δικαιώματα και τον πολιτικό ακτιβισμό στην Ιταλία. Βασικός μας στόχος είναι να παρέχουμε ελεύθερα μέσα επικοινωνίας σε μια ευρεία βάση, ενώ παράλληλα ωθούμε τους τους ανθρώπους να επιλέγουν ελεύθερους αντί για εμπορικούς τρόπους επικοινωνίας. Θα θέλαμε να διαγείρουμε τη συνείδηση των ανθρώπων σχετικά με την ανάγκη προστασίας της ιδιωτικότητάς τους αλλά και την ανάγκη διαφυγής από την λεηλασία που αδιάκριτα ασκούν κυβερνήσεις και εταιρείες τόσο στα δεδομένα όσο και στις προσωπικότητές μας.

στμ. η μετάφραση έγινε με τη βοήθεια των φίλων j, f και inventalto

Το Truecrypt ήταν ένα δημοφιλές λογισμικό για κρυπτογράφηση αρχείων και δίσκων. Στα τέλη του Μάη 2014, η επίσημη σελίδα του λογισμικού truecrypt.org ανακατευθύνει στη σελίδα truecrypt.sourceforge.net. Στη σελίδα αυτή αναφέρεται ότι το Truecrypt δεν πρέπει να χρησιμοποιείται πλέον καθώς μπορεί να πάσχει από άλυτα ζητήματα ασφαλείας. Επίσης ανακοινώνεται η διακοπή της ανάπτυξης του λογισμικού Truecrypt και οι χρήστες προτρέπονται να χρησιμοποιήσουν το κλειστό (proprietary) λογισμικό κρυπτογράφησης Bitlocker το οποίο περιλαμβάνεται σε εκδόσεις των Windows.

Οι άνθρωποι που ανέπτυσσαν το Truecrypt δεν έγιναν ποτέ γνωστοί, και ο τρόπος με τον οποίο ανακοίνωσαν την διακοπή της ανάπτυξής του, πυροδότησε νέες συζητήσεις για την ταυτότητα ή/και την αξιοπιστία τους.
Κάποιοι ισχυρίστηκαν ότι οι άνθρωποι που ανέπτυσσαν το Truecrypt δέχτηκαν πιέσεις από υπηρεσίες ασφαλείας για την εισαγωγή backdoor στο λογισμικό τους και αντί να συνεργαστούν προτίμησαν να ανακοινώσουν την διακοπή του λογισμικού με αυτό τον κάπως άγαρμπο τρόπο.

Εξάλλου ήταν νωπή ακόμα η ιστορία με την υπηρεσία email Lavabit όπου οι αρχές ζήτησαν από τον ιδιοκτήτη της υπηρεσίας να παραδώσει τα κλειδιά κρυπτογράφησης και του απαγόρευσαν να μιλήσει σε οποινδήποτε για το αίτημα αυτό (στις ΗΠΑ υπάρχει νομικό εργαλείο που επιτρέπει στις αρχές να διεξάγουν έρευνα και ταυτόχρονα να απογορεύσουν στο υποκείμενο της έρευνας να μιλήσει για αυτό, ακόμα και σε δικηγόρο).

Αν και ο πηγαίος κώδικας του Truecrypt ήταν εξαρχής δημόσια διαθέσιμος, η συγγραφή του κώδικα γινόταν με κλειστό τρόπο. Ακόμα η άδεια με την οποία διανεμόταν, είχε καταστήσει αδύνατη την ενσωμάτωσή του σε Linux διανομές. Αυτοί και κάποιοι πιο τεχνικοί παράγονες είχαν ως αποτέλεσμα το Truecrypt να μην ελκύσει ανθρώπους να διαβάσουν και να συνεισφέρουν στον κώδικά του όπως συνηθίζεται στο χώρο του ανοιχτού λογισμικού.

Τον Οκτώβρη του 2013, και καθώς τα έγγραφα που διέρρευσε ο Edward Snowden καθιστούσαν σαφές ότι η NSA μεταξύ άλλων υπονόμευε την ασφάλεια προτύπων, πρωτοκόλλων, και λογισμικών ασφαλείας, ο Mathew Green καθηγητής και ερευνητής κρυπτογραφίας στο πανεπιστήμιο John Hopkins, ξεκίνησε μια πρωτουβουλία για να αξιολογηθεί και να εξεταστεί ο κώδικας του Truecrypt από ομάδα ανεξάρτητων επιστημόνων.

Πράγματι το Φλεβάρη του 2014 δημοσιεύτηκε το πρώτο μέρος της έκθεσης και παρόλο που επεσήμανε διάφορα μικρο-προβλήματα που αναμενόμενα βρίσκονται σε λογισμικά, ανέφερε ρητά ότι δεν ανακάλυψαν κάποιο backdoor ή ιδιαίτερα κρίσιμη ευπάθεια στο λογισμικό.

Μια από τις υποθέσεις που έγιναν όταν ανακοινώθηκε η διακοπή της ανάπτυξης του Truecrypt ήταν ότι οι άνθρωποι που το ανέπτυσσαν φοβήθηκαν τα αποτελεέσματα του δεύτερου μέρους της έκθεσης. Από την άλλη οι κρυπτογράφοι ερευνητές, μετά την ανακοίνωση του Truecrypt δήλωσαν δημόσια ότι σκοπεύουν να ολοκληρώσουν την ερευνά τους.

Παρόλο που το Truecrypt ήταν πολύ δημοφιλές, ο ίδιος ο τρόπος με τον οποίο σταμάτησε η ανάπτυξή του, ουσιαστικά επιβεβαιώνει όσους είχαν από πριν αμφιβολίες για αυτό.

Το βέβαιο είναι ότι όσες και όσοι χρησιμοποιούσαν Truecrypt για να κρυπτογραφούν τα αρχεία και τους δίσκους τους, πρέπει να σταματήσουν να το χρησιμοποιούν. Όσο κι αν έχουμε βολευτεί ή συνηθίσει ένα λογισμικό, είναι εσφαλμένη πρακτική να το χρησιμοποιούμε όταν δεν αναπτύσσεται και δεν έχει ενημερώσεις ασφαλείας. Αυτό είναι ακόμα πιο επιτακτικό όταν μιλάμε για λογισμικό το οποίο προστατεύει το απόρρητο των δεδομένων μας, όπως τα λογισμικά κρυπτογράφησης.

Το Truecrypt δεν υπάρχει πια και ίσως αυτό, σε συνδυασμό με όσα μάθαμε από τα απόρρητα έγγραφα της NSA, μας δίνουν μια καλή αφορμή να επανεξετάσουμε τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε.

Αν χρησιμοποιούσατε το Truecrypt για την πλήρη κρυπτογράφηση του συστήματος Windows και του δίσκου σας, είναι μια καλή ευκαιρία να δοκιμάσετε μια Linux διανομή με πλήρη κρυπτογράφηση δίσκου. Δοκιμάστε για παράδειγμα το xubuntu.

Αν χρησιμοποιούσατε το Truecrypt για κρυπτογράφηση μεμονωμένων αρχείων και φακέλων, στη λειτουργία του container, είναι γεγονός πως αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει κάποιο φιλικό προς τον χρήστη και αξιόπιστο εργαλείο. Η λειτουργία των κρυπτογραφημένων container, υποστηρίζεται για παράδειγμα από το cryptsetup σε Linux αλλά δυστυχώς απαιτεί χρήση γραμμής εντολών, πράγμα το οποίο ξενίζει πολλές και πολλούς από εμάς.

Αν και έχουν ξεκινήσει κάποιες προσπάθειες συνέχισης του truecrypt με άλλο όνομα καλό θα είναι να μην εμπιστευτεί κανείς κάποια από αυτές μέχρι να περάσουν από τον έλεγχο ερευνητών.

Θα πρέπει να είναι πλέον αυτονόητο ότι τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε πρέπει να είναι ελεύθερο λογισμικό (όχι Bitlocker για κρυπτογράφηση!). Tα εργαλεία αυτά να χρησιμοποιούν ανοιχτά πρότυπα και ανοιχτά πρωτόκολλα (όχι Skype για επικοινωνία!) Τα εργαλεία αυτά να τα χρησιμοποιούμε σε ένα ανοιχτό ελεύθερο λειτουργικό σύστημα (όχι Windows!). Ιδανικά, θέλουμε όλα τα παραπάνω να υπόκεινται σε διαρκή και δημόσιο έλεγχο της ποιότητάς τους από κοινότητα προγραμματιστών και επιστημόνων.

Εξάπλωση Tor nodes στην Ελλάδα

Πού μπορούν να στηθούν λοιπόν κόμβοι Tor; Καθώς χρειαζόμαστε bandwidth αποκλείονται οι οικιακοί servers ή οι προσωπικοί μας υπολογιστές. Οι οικιακές VDSL συνδέσεις προσφέρουν ίσως ένα καλύτερο επίπεδο υπηρεσίας σε σχέση με τις aDSL, αλλά και πάλι υπάρχει το θέμα του αυξημένου latency όταν η γραμμή “γεμίζει” καθώς και το κόστος λειτουργίας ενός server 24/7 μέσα σε μια κατοικία. Η ευρυζωνικότητα στην Ελλάδα απέχει (ακόμα) από το σημείο αυτό.

Μια πολύ καλή πρόταση για να στηθούν κόμβοι Tor είναι τα πανεπιστήμια. Για την ακρίβεια το Tor έχει προσελκύσει εδώ και αρκετά χρόνια το ενδιαφέρον της διεθνούς επιστημονικής/ακαδημαϊκής κοινότητας που διεξάγει σημαντική έρευνα πάνω στο Tor (για παράδειγμα στο MIT, στο Waterloo, στο Cambridge, στη Minnesota, στο Karlstad, στο Carnegie Mellon ), ενώ κάποια ιδρύματα στο εξωτερικό λειτουργούν και κόμβους (εξόδου) Tor. Αυτό σημαίνει πως όχι μόνο μπορεί να αξιοποιηθεί το αχρησιμοποίητο μέχρι σήμερα bandwidth των Ελληνικών πανεπιστημίων -αρκετά από αυτά συνδέονται με γραμμές 10Gbps ενώ χρησιμοποιούν λιγότερο από 300 με 500Mbps- αλλά μπορούν οι φοιτητές και οι ακαδημαϊκοί να κάνουν έρευνα πάνω στο δίκτυο του Tor όπως γίνεται σε αρκετά πανεπιστήμια του κόσμου.

Εδώ βέβαια μπορεί να παρατηρήσει κανείς πως όλα τα πανεπιστήμια στην Ελλάδα χρησιμοποιούν το GRNET ως upstream ISP (με άλλα λόγια το GRNET δίνει internet σε όλα τα ελληνικά πανεπιστήμια), το οποίο είναι σωστό, αλλά πολλά από τα πανεπιστήμια έχουν δικό τους AS, δικό τους IP range και σίγουρα μιλάμε για διαφορετικά “datacenters” καθώς και διαφορετικούς διαχειριστές. Άρα ικανοποιούνται αρκετές από τις “απαιτήσεις” για ποικιλία. Μια και στην Ελλάδα η αγορά bandwidth μέσα στα ελληνικα datacenters (Lamda Helix, Med Nautilus, Forthnet, OTE, κτλ) είναι ακόμα αρκετά ακριβή, δεν είναι εύκολο να στηθούν Tor nodes σε αυτά ώστε να χρησιμοποιηθούν και άλλοι ISPs εκτός του GRNET. Όσοι έχουν πρόσβαση σε τέτοια datacenters, και παίρνουν δίκτυο από άλλους Έλληνες ή ξένους ISPs, μπορούν να δουν την παράγραφο για τα Tor Bridges παρακάτω.

Το στήσιμο non-exit, απλών relay, κόμβων είναι μάλιστα εντελώς ακίνδυνο για τους διαχειριστές. Mιας και ποτέ δεν βγαίνει κίνηση προς το Internet από αυτούς τους κόμβους, δεν υπάρχει ποτέ καμία περίπτωση νομικής εμπλοκής. Για να είναι χρήσιμο ένα relay node για το Tor θα πρέπει να έχει τουλάχιστον 10MBps bandwidth και να λειτουργεί 24/7. Μετά την πρόσφατη δικαστική απόφαση αθώωσης ενός διαχειριστή Tor exit node στην Ελλάδα [8], φαίνεται πως ανοίγει ο δρόμος για να στηθούν ακόμα και exit nodes χωρίς νομικά προβλήματα.

Για το στήσιμο ενός relay αρκεί η εγκατάσταση του Tor. Σε ένα Debian/Ubuntu:

$ sudo apt-get install tor

(για την εγκατάσταση των πακέτων προτείνεται να προστεθούν τα repositories του Tor Project, όπως φαίνεται στον παραπάνω σύνδεσμο)

Ένα torrc για ένα non-exit relay θα μπορούσε να είναι το παρακάτω:

SocksPort 0
ORPort <PORT_NUMBER> RelayBandwidthRate 1 MB
RelayBandwidthBurst 2 MB
ExitPolicy reject *:*

Αν αφαιρεθεί η γραμμή “ExitPolicy reject *:*” τότε το relay μετατρέπεται σε exit με το παρακάτω default exit policy:

reject *:25
reject *:119
reject *:135-139
reject *:445
reject *:563
reject *:1214
reject *:4661-4666
reject *:6346-6429
reject *:6699
reject *:6881-6999
accept *:*

προαιρετικά μπορούν να μπουν και στοιχεία επικοινωνίας με τον διαχειριστή του relay κόμβου στο torrc

Nickname
ContactInfo <your_contact_info>

Tor Bridges

Όταν οι Tor clients θέλουν να κάνουν χρήση του δικτύου Tor, κατεβάζουν μια λίστα (consensus) με όλα τα δημόσια relays του δικτύου, και αρχίζουν να φτιάχνουν εικονικά μονοπάτια στο Tor. Η λίστα αυτή είναι δημόσια διαθέσιμη για όλους, άρα και για όσους θέλουν να μπλοκάρουν την πρόσβαση στο δίκτυο του Tor, πχ η Κίνα ή ένα εταιρικό δίκτυο.

Τα Tor Bridges (γέφυρες) είναι απλοί κόμβοι Tor, οι οποίοι δεν καταγράφονται στη δημόσια λίστα(consensus) με τα relays. Τα bridges δημιουργήθηκαν ως αντίμετρο στον αποκλεισμό του Tor σε συγκεκριμενα δίκτυα. Οι χρήστες που βρίσκονται σε τέτοια δίκτυα δε μπορούν να συνδεθούν στο Tor, μπορούν όμως να συνδεθούν σε bridges. Τα bridges δρουν ως γέφυρες ανάμεσα στον αποκλεισμένο χρήστη και το υπόλοιπο δίκτυο του Tor.

Τα Tor Bridges είναι εξίσου σημαντικά με τους κανονικούς κόμβους Tor, καθώς βοηθούν χρήστες που βρίσκονται σε δίκτυα με ακραίους αποκλεισμούς. Μιας και αυτοί οι κόμβοι-γέφυρες δεν εξυπηρετούν τόσους χρήστες όσους τα δημόσια relays, έχουν χαμηλότερες απαιτήσεις σε bandwidth. Εάν έχετε έναν υπολογιστή να διαθέσετε και δεν έχετε υψηλό bandwidth μπορείτε να τον κάνετε Tor bridge. Μάλιστα με την προσθήκη των Pluggable Transports (obfs3, scramblesuit, κτλ) τα Tor bridges έχουν γίνει πιο χρήσιμα από ποτέ καθώς προσφέρουν πλέον την δυνατότητα σε κάποιον χρήστη του Tor να κρύβει ακόμα και την ίδια την χρήση του πρωτοκόλλου/προγράμματος. Με άλλα λόγια, κάποιος που παρακολουθεί τον χρήστη να συνδέεται σε ένα bridge με υποστήριξη obfuscation (τα pluggable transports), είναι αδύνατον να διακρίνει ότι η κίνηση είναι Tor.

Το στήσιμο ενός bridge είναι επίσης απλό. Σε ένα Debian/Ubuntu μηχάνημα αρκεί:

$ sudo apt-get install tor obfsproxy

Ένα τυπικό torrc για ένα bridge είναι πραγματικά πολύ απλό:

SocksPort 0
ORPort c
BridgeRelay 1
PublishServerDescriptor 1
ExitPolicy reject *:*
ServerTransportPlugin obfs3,scramblesuit exec /usr/bin/obfsproxy managed

Αντίστοιχα με τα relay nodes, μπορούν και εδώ να μπουν προαιρετικά τα στοιχεία επικοινωνίας του διαχειριστή.

Περισσότερες τεχνικές λεπτομέρειες

Με τις παραπάνω οδηγίες έχουμε ως σκοπο να δείξουμε ότι το στήσιμο τέτοιων κόμβων δεν είναι κάτι εξωπραγματικό τεχνικά. Φυσικά είναι μια περιληπτική περιγραφή, και για περισσότερες λεπτομέρειες ή απορίες μπορείτε να ανατρέξετε στο torproject.org, στις σχετικές λίστες email , ή στο κανάλι #tor στο OFTC IRC δίκτυο. Τέλος, μπορείτε να επικοινωνήσετε και στο contact [παπάκι] skytal.es

Εν κατακλείδι

Στον ελλαδικό χώρο υπάρχει η δυνατότητα και η αναγκαιότητα να συνεισφέρουμε περισσότερο στο δίκτυο του Tor. Το τεχνικό σκέλος του στησίματος κόμβων για το Tor δίκτυο είναι βατό. Στο νομικό σκέλος (που αφορά μόνο τους κόμβους εξόδου) υπάρχει ένα και μόνο ιστορικό προηγούμενο, όπου η δικαστική απόφαση ήταν πολύ θετική για τον διαχειριστή του κόμβου. Η απροβλημάτιστη λειτουργία κόμβων εξόδου στον ελλαδικό χώρο, θα προκύψει μόνο από συνεχή προσπάθεια να επικοινωνήσουμε με κάθε ενδιαφερόμενη ή εμπλεκόμενη οντότητα, τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το Tor. Χρειάζεται εκ προοιμίου να γνωστοποιήσουμε τι είναι το Tor, για ποιό λόγο το υποστηρίζουμε, πώς λειτουργεί ένας κόμβος κοκ. Τέλος, η ακαδημαϊκή κοινότητα έχει το υλικό και το δυναμικό, τόσο για την λειτουργία κόμβων εξόδου Tor όσο για την διεξαγωγή έρευνας πάνω στο Tor ή εν γένει ζητήματα ανωνυμιάς και ιδιωτικότητας.

Το Tor είναι ένα project που παράγει λογισμικό ανοικτού κώδικα το οποίο προσφέρει ένα καλό επίπεδο ανωνυμίας στο διαδίκτυο. Σε ένα διαδίκτυο όπου ο έλεγχος, η λογοκρισία και η παρακολούθηση τείνουν να γίνουν καθεστώς, η ανώνυμη πλοήγηση είναι ένα πολύτιμο αγαθό για πολλές διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, συχνά με διαφορετικά συμφέροντα.

Πριν αναλύσουμε ποιά είναι η κατάσταση αυτή τη στιγμή στον ελλαδικό χώρο και τι μπορούμε να κάνουμε για να την βελτιώσουμε, ας αναφερθούμε στους λόγους για τους οποίους αξίζει να βοηθήσουμε το δίκτυο του Tor.

Για ποιό λόγο να βοηθήσουμε το δίκτυο του Tor;

Το Tor χρησιμοποιείται κατά κόρον από χρήστες που βρίσκονται σε κράτη με απολυταρχικά καθεστώτα που έχουν επιβάλλει περιορισμούς στο δίκτυο της εκάστοτε χώρας, εμποδίζοντας την πρόσβαση σε συγκεκριμένoυς διαδικτυακούς προορισμούς. Στις χώρες αυτές συγκαταλέγονται η Κίνα, το Ιράν, η Συρία, η Αίγυπτος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και πολλές άλλες. Πρόσφατα, τον Μάρτιο του 2014, η τουρκική κυβέρνηση δεν δίστασε να μπλοκάρει σε όλη την χώρα την πρόσβαση προς το twitter.com, αργότερα και προς το youtube.com, προς τους DNS servers της google, ακόμα και προς το torproject.org. Τα παραδείγματα δικτυακής λογοκρισίας είναι υπερβολικά πολλά για να χωρέσουν σε ένα άρθρο, ενώ η κατάσταση συνεχώς μεταβάλλεται, δυστυχώς προς το χειρότερο.

Από την άλλη, τα “πολιτισμένα και δημοκρατικά” κράτη της Δύσης δεν πάνε πίσω. Στην Αγγλία έχουν επιβληθεί ακραίοι δικτυακοί περιορισμοί για πειρατικό ή πορνογραφικό περιεχόμενο, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες ανάμεσα στις οποίες και η Ελλάδα, έχει γίνει απόπειρα (επιτυχημένη ή μη) να μπλοκαριστεί η πρόσβαση σε ιστότοπους με πειρατικό περιεχόμενο, με αιχμή το φημισμένο thepiratebay.org. Τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ, οι διάφοροι κατασταλτικοί/δικαστικοί αποκλεισμοί, συνήθως συνοδεύονται από τους αντίστοιχους – ολοένα και περισσότερο περιοριστικούς – νόμους. Μέσω της εγκαθίδρυσης τεχνικών μεθόδων λογοκρισίας του διαδικτύου που επιβάλλουν οι εκστρατείες που – εκ πρώτης όψης – έχουν στόχο την πειρατεία ή κοινωνικώς μη αποδεκτό περιεχόμενο όπως η παιδική πορνογραφία, στην πραγματικότητα φέρνουν όλοένα και πιο κοντά την περιστολή των ψηφιακών ελευθεριών που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην φίμωση των φωνών που δεν είναι αρεστές στο τάδε ή το δείνα καθεστώς εξουσίας.

Κι αν το ένα σκέλος του προβλήματος είναι ο αποκλεισμός της πρόσβασης σε συγκεκριμένους προορισμούς, το άλλο σκέλος -εξίσου σημαντικό- είναι το γενικευμένο καθεστώς παρακολούθησης στο Διαδίκτυο. Οι αποκαλύψεις του πρώην τεχνικού της NSA Edward Snowden, οι οποίες συνεχίζονται μέχρι σήμερα από το καλοκαίρι του 2013, μπορεί κατά βάση να μιλάνε για τα “κατορθώματα” της αμερικανικής NSA και της αγγλικής GCHQ, όμως ουσιαστικά θέτουν τον πύχη του προβλήματος. Η παρακολούθηση δεν είναι ούτε αμερικανικό ούτε αγγλικό φαινόμενο. Καθεστώς παρακολούθησης έχουμε και στην Ινδία, την Γερμανία, την Γαλλία, την Ελλάδα, τη Ρωσία, και άλλες χώρες. Στην πραγματικότητα είναι ένα παγκόσμιο, πανανθρώπινο, κοινωνικό πρόβλημα, που σχετίζεται άμεσα με την ανάπτυξη και την κατεύθυνση χρήσης των νέων τεχνολογιών. Η παρακολούθηση είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για τον κοινωνικό έλεγχο, συμβάλλοντας περισσότερο στην εμπέδωση ενός αισθήματος φόβου και καχυποψίας ανάμεσα στους υπηκόους, παρά στην αποτροπή κοινών “εγκλημάτων”, όπως είθισται να λέγεται.

Στο παραπάνω πλαίσιο, το Tor και κάθε εργαλείο για την ανώνυμη και ασφαλή χρήση του διαδικτύου, καθίσταται αναγκαίο σε κάθε χρήστη. Πλέον το Tor δεν είναι αναγκαίο μόνο σε δημοσιογράφους, σε πολίτες ολοκληρωτικών κρατών, σε στρατιωτικούς και σε ακτιβιστές. Το Tor είναι χρήσιμο ακόμα και σε αυτούς που δεν θέλουν οι εταιρίες να παρακολουθούν την δραστηριότητά τους στο διαδίκτυο, σε αυτούς που θέλουν να προστατέψουν τις καταναλωτικές τους συνήθειες από τις εταιρίες marketing και διαφήμισης. Η ανώνυμη και ασφαλής πλοήγηση στο διαδίκτυο συνδέεται άμεσα με την ελεύθερη έκφραση και την ιδιωτικότητα των κοινωνικών κομματών. Αν οι κοινωνίες δεν αλλάξουν δραστικά τον τρόπο χρήσης των νέων τεχνολογιών, αν δεν γίνουν δραστικές αλλαγές στο τρόπο που δομείται το Διαδίκτυο και οι ψηφιακές επικοινωνίες, το Tor θα είναι το λιγότερο που θα χρειαστεί ο καθένας για αξιοπρεπείς και ελεύθερες ψηφιακές επικοινωνίες.

Συχνά οι επικριτές του Tor και των εργαλείων ανωνυμίας γενικότερα προβάλλουν το επιχείρημα ότι τέτοια εργαλεία χρησιμοποιούνται από εγκληματίες για ξέπλυμα χρήματος, κακόβουλες επιθέσεις, παιδική πορνογραφιά κλπ. Αρχικά πρέπει να γίνει κατανοητό και αποδεκτό, ότι η εγκληματικότητα είναι ένα φαινόμενο κοινωνικό και δεν οφείλεται στο εκάστοτε (τεχνολογικό) εργαλείο. Μια δημόσια διαθέσιμη τεχνολογία, όπως για παράδειγμα το Tor ή το μαχαίρι, είναι αναμενόμενο ότι θα χρησιμοποιηθεί για καλό ή για κακό, ανάλογα με τις προθέσεις του χρήστη.

Καταργώντας ή μη υποστηρίζοντας το Tor δεν καταπολεμάμε τις κοινωνικές παθογένειες ή την εγκληματικότητα. Δανειζόμενοι αυτό που έχουν πει πολλάκις οι Roger Dingledine και Jacob Appelbaum σε παρουσιάσεις (http://youtu.be/CJNxbpbHA-I?t=5m43s) του Tor Project : Το παιδί που είναι θύμα σεξουαλικής κακοποίησης και παιδικής πορνογραφίας δεν πρόκειται να γλιτώσει αν αύριο καταργούσαμε το Tor. Το παιδί και η οικογένεια στη Κίνα, το Ιράν, ή τη Συρία όμως, αυξάνει πολύ τις πιθανότητες να γλιτώσει τη βία παρακάμπτοντας τους περιορισμούς στην επικοινωνία του.

Με άλλα λόγια, οι “κακοί” έχουν στη διάθεσή τους πολύ περισσότερους πόρους, μεθόδους και εργαλεία από ό,τι έχουν οι “καλοί”. Οι “κακοί” θα βρουν ούτως ή αλλως τον τρόπο να πράξουν κάτι εγκληματικό, όπως άλλωστε συμβαίνει πολύ πριν συλλάβουμε την ιδέα του Tor. Αντίθετα οι “καλοί” έχουμε παντα πολύ λιγότερα μέσα στη διάθεσή μας, όταν χρειαστεί να προφυλάξουμε την ανωνυμία μας, την ιδιωτικότητα και την ασφάλεια στις επικοινωνίες μας.

Ποιά είναι η κατάσταση του Tor στην Ελλάδα σήμερα;

Χρησιμοποιώντας το compass.torproject.org, (βάζοντας “Greece” στο πεδίο Country και “-1” στο Number of Results) λαμβάνουμε μια λίστα με όλους τους εν ενεργεία κόμβους στην Ελλάδα.

Η λίστα είναι ταξινομημένη με βάση ένα κριτήριο που λέγεται Consensus Weight. Το Consensus Weight, είναι μια μετρική που αποδίδεται σε όλους του κόμβους του δικτύου, εξαρτάται από χαρακτηριστικά του κόμβου όπως το προσφερόμενο bandwidth και το uptime (χρόνος λειτουργίας) και επηρεάζει την πιθανότητα ένας χρήστης του Tor να χρησιμοποιήσει τον συγκεκριμένο κόμβο.

Από τους 20+ κόμβους στη λίστα (Μάιος 2014) μόνο οι πρώτοι 11 συμβάλλουν ουσιαστικά στο δίκτυο του Tor, δηλαδή οι μισοί. Αυτό συμβαίνει καθώς -όπως προαναφέραμε- υπάρχουν δύο βασικά χαρακτηριστικά για έναν κόμβο: το προσφερόμενο bandwidth (εύρος ζώνης) και το uptime, δηλαδή ο χρόνος που παραμένει ενεργός ο κόμβος αυτός. Είναι αναμενόμενο ότι περισσότερο bandwidth κάνει τον κόμβο πιο “γρήγορο” και μπορεί να εξυπηρετεί περισσότερους χρήστες Tor. Οι απαιτήσεις bandwidth για το δίκτυο του Tor αυξάνουν τόσο λόγω της γενικότερης ανάπτυξης των ευρυζωνικών υπηρεσιών (το “πιο γρήγορο internet”) όσο και λόγω της αύξησης του αριθμού των χρηστών του Tor παγκοσμίως μιας και σε όλο και περισσότερες χώρες υπάρχουν θέματα παρακολούθησης και λογοκρισίας. Το uptime είναι στην ουσία ένας δείκτης σταθερότητας για τον συγκεκριμένο κόμβο. Το δίκτυο του Tor -και κάθε δίκτυο- είναι προφανώς υγιέστερο όσο έχει σταθερούς κόμβους, και όχι κόμβους που ανοιγοκλείνουν, πχ κλείνουμε τον κόμβο το βράδυ όταν πάμε για ύπνο.

Παρόλο λοιπόν που θα πρέπει να αναγνωρίζουμε τις καλές(?) προθέσεις αυτών που έστησαν του κόμβους που βρίσκονται χαμηλά στη λίστα, δυστυχώς θα πρέπει να επισημάνουμε ότι οι κόμβοι αυτοί δεν βοηθούν πρακτικά το δίκτυο, καθώς έχουν πολύ χαμηλό bandwidth (το Tor Project έχει θέσει ένα κάτω όριο στα 100KB/s) και αρκετοί από αυτούς και μικρό uptime. Θα ακολουθήσει επόμενο άθρο για το πώς μπορούν τέτοιοι κόμβοι να βοηθήσουν το Tor με το να γίνουν Tor Bridges.

Επιστρέφουμε λοιπόν στους πρώτους 11. Εδώ τα στατιστικά για το bandwidth και το uptime είναι μια χαρά. Παρατηρείται όμως ότι 11 αυτοί βρίσκονται στο ίδιο Autonomous System (σύνολο δικτύων υπό τον έλεγχο μιας οντότητας, συνήθως Internet Service Provider), αυτό του GRNET. Πράγματι με εξαίρεση τον κόμβο AuebTor, που βρίσκεται στην ΑΣΟΕΕ, όλοι οι άλλοι κόμβοι φαίνεται να βρίσκονται στην υπηρεσία cloud του GRNET, ~okeanos.

Ποικιλία στους κόμβους Tor

Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό για την υγεία του Tor Network είναι η ποικιλία/πολυμορφία (diversity) των κόμβων. Το δίκτυο του Tor βασίζεται στην εθελοντική λειτουργία κόμβων, δεν υπάρχει κάποια κεντρική διαδικασία εγγραφής. Αυτό σημαίνει ότι και κάποιος κακόβουλος μπορεί να στήσει κόμβους Tor με σκοπό να διεξαγει επιθέσεις απο-ανωνυμοποίησης των χρηστών του Tor. Τέτοιες επιθέσεις δεν είναι υποθετικές, αλλά απόλυτα πραγματικές και επαληθεύσιμες. Για την ακρίβεια, χάρη στον Edward Snowden, γνωρίζουμε ότι η NSA είχε λειτουργήσει για μικρό χρονικό διάστημα γύρω στους 10 κόμβους Tor . Ένας αντίπαλος ο οποίoς λειτουργεί μεγάλο ποσοστό κόμβων στο δίκτυο του Tor, αυξάνει τις πιθανότητες επιτυχίας των επιθέσεων ενάντια στους χρήστες. Η μόνη άμυνα που έχουμε απέναντι σε κάτι τέτοιο είναι η ποικιλία (diversity) των κόμβων.

Θέλουμε δηλαδή να έχουμε κόμβους Tor, σε πολλές και διαφορετικές χώρες, σε πολλά και διαφορετικά δίκτυα, Autonomous Systems, Internet Service Providers αλλά και Datacenters. Θέλουμε ποικιλία ακόμα και στους διαχειριστές των κόμβων αυτών.

Έτσι λοιπόν, χρειάζεται να αυξήσουμε τον αριθμό των κόμβων που λειτουργούν στην Ελλάδα, για να βοηθήσουμε το παγκόσμιο δίκτυο του Tor και τους χρήστες ανά τον κόσμο που τόσο το έχουν ανάγκη. Στην Ελλάδα χρειαζόμαστε περισσότερους, γρήγορους, και σταθερούς κόμβους, οι οποίοι ταυτόχρονα δεν θα βρίσκονται στο ίδιο δίκτυο/χώρο/υπηρεσία, πχ ~okeanos στο GRNET.

Εν κατακλείδι

το Tor έχει αποδειχτεί ένα σημαντικό εργαλείο για πολλές κοινωνικές ομάδες, με διαφορετικά ενδιαφέροντα ή συμφέροντα. Το Tor δυναμώνει την ελεύθερη έκφραση και την ιδιωτικότητα στο διαδίκτυο. Η κατάσταση του δικτύου Tor στον ελλαδικό χώρο δεν είναι μεν άσχημη αλλά σίγουρα είναι στο χέρι μας να κάνουμε πολλά πράγματα για να την βελτιώσουμε. Συνεισφέροντας στο δίκτυο του Tor, βοηθάμε ανθρώπους σε άλλες γωνιές του πλανήτη που το έχουν ανάγκη και πιθανόν ποτέ δε θα γνωρίσουμε. Κατά προέκταση βοηθάμε τους ίδιους τους εαυτούς μας συμβάλλοντας σε ένα διαδίκτυο με λιγότερη παρακολούθηση και λογοκρισία.

Στο 2ο μέρος του άρθρου (που θα ακολουθήσει σύντομα) διαβάστε πώς μπορείτε να στήσετε και εσείς ένα Tor node (κόμβο) ή ένα Tor bridge.

Στις 28 Απρίλη 2014 ένας αντιπρόσωπος του βραζιλιάνικου Ομοσπονδιακού Δημόσιου Κατήγορου (ή απλά “MPF”) αφαίρεσε τους σκληρούς δίσκους από τον κύριο server της ομάδας Saravá, κατεβάζοντας πολλές υπηρεσίες που φιλοξενούνταν από την ομάδα. Στις διαπραγματεύσεις με τo Saravá, συμφωνήθηκε ότι το MPF θα έπαιρνε μόνο τους δίσκους και δεν θα άγγιζε το υπόλοιπο μηχάνημα.

Σε συμφωνία με τις αρχές της, η ομάδα Saravá προστατεύει όλα τα δεδομένα στους server της χρησιμοποιώντας κρυπτογραφία. Κανένα κλειδί δεν είναι στην διάθεση του Πανεπιστημίου της Campinas (στμ: το πανεπιστήμιο που βρίσκεται ο server), οπότε δεν υπάρχει κανένας τρόπος για το πανεπιστήμιο να παρέχει τα δεδομένα σε όποιoν τα ζητήσει. Αξίζει ακόμα να σημειωθεί ότι στη Βραζιλία δεν υπάρχει κανένας νομικός μηχανισμός που να υποχρεώνει την ομάδα Saravá να παραδώσει τα κλειδιά κρυπτογράφησης των σκληρών δίσκων. Με τον τρόπο αυτό, με ισχυρή κρυπτογραφία, σωστά υλοποιημένη, βασισμένη σε ελεύθερο λογισμικό και σύμφωνη με τις προτάσεις της ευρύτερης κοινότητας ασφαλείας, τα δεδομένα των χρηστών δεν κινδυνεύουν να παραβιαστούν.

Μετά την κατάσχεση και αφού το MPF έφυγε από το πανεπιστήμιο, εγκαταστήσαμε νέους δίσκους στον server και σε λιγότερο από 2 ώρες ήταν και πάλι online. Κάποια συστήματα κα υπηρεσίες που σχετίζονταν με τον παλιό server είναι ακόμα εκτός λειτουργίας, αλλά αποκαθίστανται χρησιμοποιώντας τα απομακρυσμένα backup. Θα δημιουργήσουμε νέα πιστοποιητικά κρυπτογράφησης (HTTPS/SSL/TLS) ως ένα αποτρεπτικό μέτρο.

Η ομάδα Saravá είναι μια οριζόντια, μη-κερδοσκοπική οργάνωση που λειτουργεί από εθελοντές, οι οποίοι συντηρούν την υποδομή της ομάδας με δωρεές. Το Saravá παρέχει ελεύθερα τις υπηρεσίες του και δίνοντας πρόσβαση σε ασφαλή εργαλεία που διευκολύνουν την διάρθρωση και την οργάνωση ερευνητικών ομάδων, συλλογικοτήτων και ατόμων, προσπαθεί να καθιερώθει σχέσεις συνεργασίας και αμοιβαίας βοήθειας με όλες και όλους που είναι μέρος της ευρύτερης αυτής κοινότητας.

Σας ευχαριστούμε για την αλληλεγγύη,
ομάδα Saravá

πηγή : https://www.sarava.org/en/node/109

Περισσότερα για την υπόθεση : https://espiv.net/node/219

_____________

Εισαγωγή

Στις 20 Δεκεμβρίου 2013, μια ομάδα διαδηλωτών στο Oakland επιτέθηκε με πέτρες και συνθήματα σε ένα Google Bus. Το λεωφορείο αυτό μετέφερε υπαλλήλους της Google στα πλαίσια του ιδιόκτητου δικτύου μεταφορών της εταιρείας που καλύπτει όλη σχεδόν τη βόρεια Καλιφόρνια και συνδέει τις κύριες πόλεις με το Googleplex στο Mountainview. Σκοπός του δικτύου των Google Buses είναι να εξασφάλισει ξεκούραστη και δωρεάν μετακίνηση στα χρυσοπληρωμένα στελέχη της εταιρείας που προτιμούν να μένουν στο Oakley και το San Francisco, αρκετά μακριά δηλαδή από τα γραφεία της Google στη Silicon Valley.

Για τους διαδηλωτές, η μαζική εγκατάσταση στα αστικά κέντρα της Βόρειας Καλιφόρνιας αυτής της νέας τάξης τεχνο-καπιταλιστών, φορτωμένων με ηλεκτρονικά γκάντζετ και stock options, δημιουργεί τεράστια προβλήματα στις εργαζόμενες και λαϊκές τάξεις κατοίκων: κατακόρυφη αύξηση τιμών στα καταναλωτικά αγαθά λόγω της τεράστιας αγοραστικής δύναμης που έχουν οι νεοφερμένοι, μαζικές εξώσεις εργαζόμενων οικογενειών από ενοικιαζόμενα διαμερίσματα που προορίζονται για πολυτελείς κατοικίες, υποβάθμισης των δημόσιων μεταφορών με πρόσχημα την ύπαρξη ιδιωτικών λεωφορείων της Google αλλά και των Apple, Yahoo, gentrification του κέντρου των πόλεων, επιτήρηση και αστυνομοκρατία κλπ.

Λίγες μέρες μετά την επίθεση στο Google Bus, ομάδα ακτιβιστών με το όνομα The Counterforce κατασκήνωσε μπροστά στο σπίτι του Anthony Levandowski, αρχιμηχανικού της Google. Στο κείμενο που μοίρασαν στη γειτονιά οι διαδηλωτές στηλίτευαν τη συνεργασία του Levandowski με την αμυντική βιομηχανία στα πλαίσια του πρότζεκτ Google Car, του αυτοκίνητου χωρίς οδηγό. Παράλληλα μεγάλος αριθμός μπαρ και εστιατορίων του San Francisco απαγορεύουν πλέον την είσοδο σε όσους φορούν Google Glasses με ενσωματωμένη κάμερα και σύνδεση στο διαδίκτυο. Αυτό γιατί η υποψία ότι όσοι φορούν τα πανάκριβα αυτά δίοπτρα καταγράφουν σε βίντεο όσους και ό,τι βλέπουν οδηγεί συχνά σε τσακωμούς και επεισόδια. Όπως γράφει η Susie Cagle, δεν είναι μόνο η υποψία καταγραφής και επιτήρησης που δημιουργεί πρόβλημα, αλλά και το γεγονός ότι η κατοχή των Google Glasses λειτουργεί ως ταξική σήμανση: από τη μία πλευρά η νέα τεχνολογική ελίτ που απολαμβάνει επιδεικτικά τα ανάλογα προνόμια κι από την άλλη η μάζα των κανονικών ανθρώπων.

Το ερώτημα που προκύπτει από τα παραπάνω είναι το εξής: τι συνέβη κι η Google, εταιρεία με σύνθημα το Don’t be evil, με φιλικό προφίλ και πασίγνωστες υπηρεσίας έγινε ξαφνικά στόχος αυτών των επιθέσεων; Πως προέκυψε η ρηξικέλευθη κριτική που ασκείται πλέον από όλο και περισσότερους στην Silicon Valley ; Ποιας νόσου σύμπτωμα είναι το Google Bus;

Παρακάτω θα προσπαθήσω να δείξω ότι εταιρείες όπως η Google, η Facebook, η Apple, η Amazon κι η Microsoft αποτελούν πλέον ένα διαδικτυακό ολιγοπώλιο που θα κυριαρχήσει στα επόμενα χρόνια, αν δεν το κάνει ήδη, σε κάθε πτυχή των ψηφιακών δραστηριοτήτων μας. Ως τέτοιο το διαδικτυακό ολιγοπώλιο είναι προϊόν της ανάδυσης ενός μεταφορντικού γνωσιακού καπιταλισμού με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Η κριτική των εταιρειών αυτών αποτελεί λοιπόν κριτική του νέου καπιταλιστικού παραδείγματος του 21ου αιώνα.

Ιστορικές και ιδεολογικές ρίζες

Όπως δείχνει ο Fred Turner στο βιβλίο του From Counterculture to Cyberculture, οι ιδεολογικές ρίζες της Silicon Valley πηγάζουν από δύο αμερικανικές παραδόσεις: την Κυβερνητική (Cybernetics) και το κίνημα των New Communalists. Η Κυβερνητική είναι μια γενική θεωρία που αναπτύχθηκε από τον Norbert Wiener τη δεκαετία του 40 και του 50, βασισμένη στην ιδέα ότι οι κοινωνία όπως και η φύση αποτελούν συστήματα. Για να λειτουργήσουν σωστά αυτά τα συστήματα και να αποφευχθεί η εντροπία, δηλαδή η αταξία και το χάος που μπορεί να οδηγήσουν σε δραματικά γεγονότα όπως ο 2ος παγκόσμιος πόλεμος, πρέπει να εξασφαλισθεί η ελεύθερη ροή της πληροφορίας. Η μηχανιστική αυτή προσέγγιση των κοινωνικών σχέσεων είχε τεράστια επιρροή στους δημιουργούς τους διαδικτύου και αποτελεί ακόμα, σχεδόν πενήντα χρόνια μετά μια από τις ιδεολογικές του βάσεις.

Οι New Communalists αποτέλεσαν σημαντικό κομμάτι του κινήματος των χίπις και της πολιτιστικής επανάστασης που επέφεραν στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 60 και του 70. Σε αντίθεση με τη ριζοσπαστική Νέα Αριστερά (New Left) που μετουσιώθηκε την ίδια εποχή σε οργανώσεις με παραδοσιακές πολιτικές πρακτικές (διαδηλώσεις κατά του πολέμου του Βιετνάμ, ακτιβιστικές καμπάνιες ακόμη και βίαιες δράσεις), οι New Communalists απέρριπταν γενικά και απόλυτα οποιουδήποτε τύπου οργάνωση με σαφή πολιτικό περιεχόμενο και στόχο. Για αυτούς ο μόνος τρόπος καταστροφής του συγκεντρωτικού καπιταλισμού της εποχής ήταν να αποτραβηχτούν σε κοινόβια χωρίς ιεραρχικές δομές. Αυτή η επιστροφή στη φύση ελευθεριακού τύπου συνοδεύτηκε από βαθιά πίστη στις χειραφετικές δυνατότητες της τεχνολογίας.

Όπως εξηγεί ο Turner, τη δεκαετία του 80, όταν το όραμα των χίπις για μια εναλλακτική κοινωνία είχε πια πεθάνει, οι παραπάνω ιδεολογικές ρίζες μπολιάστηκαν με δυο φαινόμενα της εποχής: την ανάδυση του προσωπικού υπολογιστή ως νέα deus ex machina και την ιδεολογική κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού. Σταδιακά η παραδοσιακή επιφυλακτικότητα προς το κράτος των πρώην χίπις, που εντωμεταξύ αγκάλιασαν την πληροφορική και τα δίκτυα, εξελίχθηκε σε πραγματική εχθρότητα. Η ελευθεριακός τρόπος ζωής τους σε συνδυασμό με τα κελεύσματα του νεοφιλελευθερισμού που θριάμβευε, εξελίχθηκε σε ένα νέο δεξιόστροφο πολιτικό ιδίωμα τον Ελευθερισμό (Libertarianism).

Τη δεκαετία του 90 άτομα και δίκτυα αυτού του χώρου έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εμπορευματοποίηση τους διαδικτύου. Πρώην χίπις με κομβική θέση μεταξύ τεχνολογικής, πολιτικής και οικονομικής ελίτ των ΗΠΑ όπως οι Stewart Brand και John Perry Barlow, καθώς και τα δίκτυα που δημιούργησαν (Global Business Network, The Well, Electronic Frontier Foundation), έδωσαν το έναυσμα της μετάλλαξης του διαδικτύου από αποκεντρωμένο και μη εμπορικό σύστημα επικοινωνίας και ανταλλαγής πληροφοριών, στο γιγαντιαίο σούπερ μάρκετ προϊόντων και υπηρεσιών που γνωρίζουμε σήμερα.

Η μετάλλαξη αυτή βασίστηκε στο εξής επιχείρημα: τα παραδοσιακά πολιτικά υποκείμενα όπως το κράτος, η κυβέρνηση αλλά και οι μεγάλες συγκεντρωτικές και ιεραρχικές επιχειρήσεις του βιομηχανικού καπιταλισμού έχουν πια ξεπεραστεί. Μαζί με αυτές έρχεται το τέλος όλων των παλαιού τύπου αντιπροσωπευτικών δομών (κόμματα, συνδικάτα, οργανώσεις κλπ.). Πλέον, με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών, ενδυναμώνεται ο ρόλος των ατόμων (empowerement) που συνδέονται και συντονίζονται μέσω πληροφοριακών δικτύων δημιουργώντας έτσι ενός νέου τύπου κοινωνική (απορ)ρύθμιση που θυμίζει έντονα την Κυβερνητική ουτοπία του Wiener υπό το αόρατο χέρι του Adam Smith. Και βέβαια το ιδανικό πλαίσιο αυτής της νέας κοινωνίας που αναδύεται είναι η (εντελώς) ελεύθερη αγορά.

Οι ιδρυτές των εταιρειών που κυριαρχούν σήμερα στο διαδίκτυο ενστερνίστηκαν αμέσως αυτό το ιδεολογικό πλαίσιο. Κάποιοι από αυτούς, όπως ο Steve Jobs, συμμετείχαν μάλιστα με τα γραπτά τους στη δημιουργία και ενίσχυση του. Άλλοι πιο νέοι όπως Mark Zuckerberg κι ο Eric Schmidt έγιναν φανατικοί ευαγγελιστές του μέσω βιβλίων και δημόσιων τοποθετήσεων τους. Ίσως κάποιοι να πιστεύουν ειλικρινά ότι η τεχνολογία και η ελεύθερη αγορά θα σώσει την ανθρωπότητα. Καταλαβαίνουν όμως πολύ καλά επίσης ότι η συγκεκριμένη ιδεολογία εξυπηρετεί επίσης το ταξικό τους συμφέρον.

Γνωσιακός καπιταλισμός και εργασία

Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 έχει αρχίσει μια συζήτηση μεταξύ οικονομολόγων για το πως μπορεί να χαρακτηριστεί το καπιταλιστικό παράδειγμα του 21ου αιώνα. Η έννοια του Γνωσιακού Καπιταλισμού (Cognitive Capitalism) πηγάζει από αυτές τις συζητήσεις. Η κεντρική ιδέα είναι ότι ενώ οι βασικές αρχές της οικονομίας παραμένουν άθικτες (συσσώρευση κεφαλαίου, ανταγωνισμός μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας για το μοίρασμα της παραγόμενης υπεραξίας, εκμετάλλευση και αλλοτρίωση), η λειτουργία του καπιταλισμού στην εποχή μας έχει σημαντικές διαφοροποιήσεις από το βιομηχανικό μοντέλο που αναπτύχθηκε και κυριάρχησε στον 20ο αιώνα.

Η εργασία στα πλαίσια του γνωσιακού καπιταλισμού είναι σε μεγάλο μέρος άυλη. Αυτό σημαίνει ότι ένα σημαντικό κομμάτι των εργαζόμενων δεν καταπιάνεται με την παραγωγή και εμπορία υλικών αγαθών, αλλά με πληροφορίες και υπηρεσίες. Η άυλη εργασία προϋποθέτει διαφορετικές ικανότητες και δεξιότητες από την παραγωγή σε φορντικού τύπου βιομηχανίες. Ο γνωσιακός καπιταλισμός χρειάζεται εργαζόμενους με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, ικανούς για αυτόνομη εργασία, ευέλικτους και μετακινήσιμους σύμφωνα με τις ανάγκες του εργοδότη. Ταυτόχρονα, αντίθετα με τη βιομηχανική εργασία, η άυλη εργασία στα πλαίσια του γνωσιακού καπιταλισμού περικλείει το σύνολο της συναισθηματικής και κοινωνικής δραστηριότητας των εργαζομένων. Για παράδειγμα, η παρουσία ενός γνωσιακού εργαζόμενου στα ψηφιακά κοινωνικά δίκτυα και ο τρόπος που διαχειρίζεται τις σχέσεις του εκεί μπορεί να έχει έμμεσες θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις στη φήμη ή την εικόνα της εταιρείας για την οποία δουλεύει. Για το λόγο αυτό τα όρια μεταξύ εργασίας και ελεύθερου χρόνου, επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής για ένα γνωσιακό εργαζόμενο είναι πολύ πιο δυσδιάκριτα συγκριτικά με έναν βιομηχανικό εργάτη.

Παράλληλα, η άυλη εργασία παράγει μεγάλο όγκο δεδομένων σε σχέση με την παραγωγικότητα του κάθε εργαζόμενου, το χρόνο εργασίας, τις ακριβείς δραστηριότητες του κατά τη διάρκεια της ημέρας κλπ. Με άλλα λόγια ο γνωσιακός εργαζόμενος υπόκεινται σε συνεχή επιτήρηση από τον εργοδότη με στόχο τη μεγιστοποίηση της παραγωγικότητας του.

Από οικονομικής άποψης το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της γνωσιακής εργασίας είναι ότι παράγει πολύ μεγαλύτερη υπεραξία από την υλική εργασία. Με άλλα λόγια τα περιθώρια κέρδους της διαδικτυακής βιομηχανίας είναι σημαντικότερα και επιτυγχάνονται πολύ γρηγορότερα από αυτά μιας παραδοσιακής βιομηχανικής δραστηριότητας. Έτσι εξηγούνται τα δυσθεώρητα κέρδη των προαναφερθέντων εταιρειών. Για παράδειγμα η Apple έκανε τον απίστευτο τζίρο των 697.000 δολαρίων ανά εργαζόμενο για το 2012. Συγκριτικά, η McDonalds έβγαλε μόνο 18.000 ανά εργαζόμενο. Η Apple είναι σήμερα η πλουσιότερη αμερικανική εταιρεία με αποθεματικά 145 δισεκατομμυρίων δολαρίων και ετήσιο τζίρο για το 2013 πάνω από 57 δισεκατομμύρια. Τα οικονομικά μεγέθη των υπόλοιπων, Google, Facebook, Microsoft, eBay, Amazon κλπ. είναι μικρότερα αλλά της ίδιας τάξης.

Πως καταφέρνουν αυτές οι εταιρείες να εξάγουν τόση υπεραξία από τους εργαζόμενους τους; Χωρίζοντας τους σε δύο κατηγορίες: τους γνωσιακούς εργαζόμενους υψηλής στάθμης (προγραμματιστές, μηχανικούς, ειδικούς στο μάρκετινγκ κλπ.), τους οποίους και χρυσοπληρώνουν, και τους άλλους οι οποίοι τις περισσότερες φορές δουλεύουν μέσω εταιρειών ενοικίασης εργαζομένων ή εργολάβων με χαμηλούς μισθούς. Έτσι εξηγείται για παράδειγμα το γεγονός ότι η Apple είναι σήμερα η πρώτη εταιρεία στην πώληση ηλεκτρονικών υπολογιστών, smartphones και tablets στο κόσμο χωρίς να έχει ούτε ένα ιδιόκτητο εργοστάσιο. Η παραγωγή γίνεται στην Κίνα από κολοσσούς όπως η Foxconn (1,5 εκατομμύρια εργάτες) σε συνθήκες εκμετάλλευσης τέτοιες που δεκάδες εργαζόμενοι αυτοκτονούν μην αντέχοντας τις συνθήκες διαβίωσης τους. Παρόμοιες σκληρές συνθήκες εργασίας υπάρχουν και στα κέντρα διανομής της Amazon ακόμη και στην Ευρώπη, όπου οι εργαζόμενοι, επισφαλείς σε μεγάλο ποσοστό, τελούν υπό συνεχή επιτήρηση και ψυχολογική πίεση. Φαίνεται λοιπόν ότι η εκμετάλλευση που προϋποθέτει η συσσώρευση κεφαλαίου δεν εξαφανίζεται στα πλαίσια του γνωσιακού καπιταλισμού αλλά έχει νέα χαρακτηριστικά και επιμερίζεται διαφορετικά μεταξύ των εργαζομένων.

Η ολιγοπωλιακή δομή της διαδικτυακής οικονομίας

Τα χαρακτηριστικά της ψηφιακής τεχνολογίας, βασικό συστατικό του γνωσιακού καπιταλισμού, εξηγούν επίσης της μονοπωλιακή φύση της διαδικτυακής οικονομίας. Η ψηφιακή επανάσταση σταδιακά κατάργησε τα παραδοσιακά σύνορα μεταξύ αγορών όπως οι τηλεπικοινωνίες, οι ψηφιακές υπηρεσίες και το hardware δημιουργώντας έτσι συνθήκες κάθετης συγκέντρωσης και ανταγωνισμού σε παγκόσμιο επίπεδο μεταξύ ενός μικρού αριθμού κολοσσών. Ενώ οι αρχικές δραστηριότητες των κυρίαρχων παικτών τοποθετούνταν σε διαφορετικούς τομείς, σήμερα οι περισσότεροι από αυτούς δραστηριοποιούνται στο σύνολο της ψηφιακής οικονομίας.

Για παράδειγμα, ενώ η αρχική αγορά της Apple ήταν οι υπολογιστές και το λειτουργικό σύστημα OS, πλέον η εταιρεία παράγει κάθε τύπου λογισμικό (Final Cut, Pages, iMovie, iPhoto, GarageBand, iWork κλπ.), φορητές συσκευές με ιδιόκτητο λειτουργικό (iPhone, iPad, iOS) αλλά και παντοδύναμες πλατφόρμες διανομής περιεχομένου (AppStore, iTunes). Η Amazon έκανε την αντίθετη διαδρομή, αφού από τις διαδικτυακές υπηρεσίες και τη διανομή βιβλίων έφτασε σήμερα να παράγει την πιο δημοφιλή συσκευή ανάγνωσης ηλεκτρονικών βιβλίων στον πλανήτη, το Kindle, καθώς και το κλειστό, λειτουργικό του σύστημα. Επίσης η Amazon είναι ο μεγαλύτερος πάροχος υπηρεσιών επιγραμμικής αποθήκευσης (cloud services, hosting) στον κόσμο. Η Microsoft εκτός από τα Windows προσφέρει κάθε είδους λογισμικό, μερικά εκ των οποίων τείνουν να γίνουν μονοπώλια (πχ. Microsoft Office), διαδικτυακές υπηρεσίες (Hotmail, Skype) ακόμη και κινητές συσκευές (Nokia). Η Google εκτός από την απόλυτη κυριαρχία της σε διαδικτυακές υπηρεσίες όπως η μηχανή αναζήτησης (πάνω από 80% μερίδιο αγοράς παγκόσμια), το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (Gmail), οι χάρτες (Google Maps), η επιγραμμική αποθήκευση (Drive), τα κοινωνικά δίκτυα (Google+) κλπ. ελέγχει επίσης το πιο διαδεδομένο λειτουργικό για κινητά (Android) αλλά ακόμη και την κατασκευή συσκευών (Motorola). Οι παραπάνω εταιρείες διαθέτουν επίσης τεράστια ιδιόκτητα δίκτυα τηλεπικοινωνιών, όπως για παράδειγμα υπερατλαντικά καλώδια, και πειραματίζονται με την παροχή ασύρματης σύνδεσης σε περιοχές του πλανήτη όπου τα σταθερά δίκτυα δεν λειτουργούν, όπως η Αφρική και η Ασία. Προσθέτοντας τηλεπικοινωνιακούς και πληροφοριακούς κολοσσούς τύπου Verizon, Cisco, IBM και Comcast, έχει κανείς σαφή εικόνα ενός ολιγοπωλίου αποτελούμενου από δύο δεκάδες πολυεθνικές το οποίο ελέγχει απόλυτα το μεγαλύτερο και σημαντικότερο κομμάτι του σύγχρονου διαδικτύου.

Οι παίκτες αυτοί έχουν τη δυνατότητα να θέτουν υψηλά τεχνολογικά και οικονομικά εμπόδια στους εν δυνάμει ανταγωνιστές τους μικρότερης κλίμακας. Για παράδειγμα η Google διαθέτει άγνωστο αριθμό data centers με πάνω από ένα εκατομμύριο σέρβερς. Η λειτουργία της βαριάς αυτής βιομηχανίας του διαδικτύου προϋποθέτει τεχνολογίες αιχμής αλλά κυρίως τεράστια κεφάλαια απαραίτητα για να καλυφθούν τα υψηλά έξοδα λειτουργίας (συσκευές, ενέργεια, ψύξη κλπ.). Γίνεται λοιπόν εύκολα κατανοητό ότι οποιοσδήποτε νεοεισερχόμενος παίκτης που δεν διαθέτει τέτοιους πόρους αδυνατεί να αντεπεξέλθει στον ανταγωνισμό. Επίσης το διαδικτυακό ολιγοπώλιο διατηρεί το προβάδισμα του εξαγοράζοντας συνεχώς καινοτόμες υπηρεσίες (start-ups), είτε για να τις εντάξει στη στρατηγική του, είτε για να εξαφανίσει εν δυνάμει ανταγωνιστές. Πρόσφατα παραδείγματα η εξαγορά του Whatsapp από τη Facebook και του Topsy από την Apple.

Τέλος, οι μεγάλοι παίκτες παρόλο που ανταγωνίζονται μεταξύ τους σε συγκεκριμένες αγορές, δημιουργούν και στρατηγικές συμμαχίες σε συγκεκριμένες δραστηριότητες. Τελευταίο παράδειγμα η απόφαση της Nokia να χρησιμοποιεί πλέον στα κινητά που παράγει το λειτουργικό Android της Google. Ενώ αυτά τα φαινόμενα είναι χαρακτηριστικά κι άλλων αγορών, όπως για παράδειγμα οι πολιτιστικές βιομηχανίες, στην περίπτωση του διαδικτυακού ολιγοπωλίου η κλίμακα είναι παγκόσμια και οι εξελίξεις ταχύτερες. Οι συγκεντρωτικές τάσεις στο χώρο εντείνονται επίσης από ένα κλασικό χαρακτηριστικό της οικονομίας δικτύων το network effect το οποίο αυξάνει την χρησιμότητα μια υπηρεσίας για κάθε χρήστη ξεχωριστά όσο ο συνολικός τους αριθμός αυξάνεται.

Ο ρόλος των πληροφοριακών ενδιάμεσων

Ο ζωτικός ρόλος που καταλαμβάνει το διαδικτυακό ολιγοπώλιο είναι αυτός του πληροφοριακού ενδιάμεσου (infomediary). Σκοπός των προαναφερόμενων εταιρειών είναι να καλύψουν όλο το φάσμα υπηρεσιών, συσκευών, λογισμικών και τηλεπικοινωνιακών δομών που απαιτείται ούτως ώστε να συνδεθεί η ζήτηση πληροφοριακών και πολιτιστικών αγαθών με την προσφορά. Αυτό εξηγεί το γεγονός ότι γενικά το διαδικτυακό ολιγοπώλιο απέχει από τις δραστηριότητες παραγωγής περιεχομένου και πληροφορίας (ΜΜΕ, στούντιο μουσικής ή κινηματογράφου κλπ.) και επικεντρώνεται στα κανάλια διανομής όπου η παραγόμενη υπεραξία είναι υψηλότερη και η δυνατότητα ελέγχου της παραγωγικής αλυσίδας πιο εύκολη.

Πράγματι, οποιοσδήποτε χρήστης θελήσει να έχει πρόσβαση σε περιεχόμενα μέσω διαδικτύου είναι πλέον αναγκασμένος να χρησιμοποιήσει τα κανάλια που ελέγχονται από το διαδικτυακό ολιγοπώλιο. Έτσι ο εκδημοκρατισμός των ψηφιακών μέσων παραγωγής, που όντως υφίστανται, υπόκεινται στην συγκέντρωση των μέσων διανομής. Την ίδια στιγμή που το διαδικτυακό ολιγοπώλιο έχει γίνει απαραίτητο στους χρήστες, επιβάλλει τους κανόνες του και στους παραγωγούς περιεχομένου ή υπηρεσιών οι οποίοι είναι αναγκασμένοι να υπακούσουν στις επιταγές του αν δεν θέλουν να εξαφανιστούν. Για παράδειγμα το Search Engine Optimization, του οποίου οι κανόνες επιβάλλονται από την Google, είναι ζήτημα ζωής και θανάτου για εκατομμύρια μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις η οικονομία των οποίων εξαρτάται άμεσα από τη θέση που καταλαμβάνουν στα αποτελέσματα της μηχανής αναζήτησης. Κατά τον ίδιο τρόπο οι εκατοντάδες χιλιάδες προγραμματιστές που παράγουν εφαρμογές για κινητά τηλέφωνα εξαρτώνται άμεσα από τις δύο κυρίαρχες πλατφόμες AppStore και Android Market. Η επιτυχία πολλών συγγραφέων εξαρτάται από τις διαθέσεις της Amazon, η επισκεψιμότητα ενημερωτικών ιστότοπων από τους αλγόριθμους των Google News και Facebook και ούτως καθεξής. Η αδιαφάνεια και η πολυπλοκότητα των αλγόριθμων δε, τους θέτει έξω από κάθε δυνατότητα ελέγχου και σύγκρισης σε ό,τι αφορά πχ. την ουδετερότητα ή την αποτελεσματικότητα τους από τους εμπλεκόμενους αλλά ακόμη κι από το ίδιο το κράτος.

Το διαδικτυακό ολιγοπώλιο σαφώς και προσφέρει χρήσιμες υπηρεσίες. Ταυτόχρονα όμως παρακρατεί μεγάλο κομμάτι της παραγόμενης υπεραξίας, είτε μέσω προμηθειών επί των πωλήσεων (Apple, Amazon), είτε κυριαρχώντας στην διαφημιστική αγορά (Google, Facebook). Σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις, όπως αυτή της Apple, οι ολιγοπωλιακοί παίκτες « φυλακίζουν» τους χρήστες σε κλειστά συστήματα περιορίζοντας δραστικά τις επιλογές τους. Για παράδειγμα ένας ιδιοκτήτης iPhone δεν μπορεί παρά να επιλέξει ανάμεσα στις εφαρμογές που η εταιρεία δέχεται να διανείμει μέσω του AppStore. Σε άλλες περιπτώσεις όπως αυτή της Google η στρατηγική που εφαρμόζεται είναι πιο ανοιχτή με σκοπό να κεφαλαιοποιήσει τις θετικές εξωτερικότητες που προσφέρουν κοινότητες όπως αυτή του ανοιχτού λογισμικού. Αυτός είναι ο λόγος που η συγκεκριμένη εταιρεία χρησιμοποιεί εν μέρει τέτοιου είδους προγράμματα για τα προϊόντα της (πχ. Android και Chrome) ή χρηματοδοτεί ανάλογα πρότζεκτ όπως το Mozilla Foundation.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι ότι η πρόσβαση σε πολιτισμικά και πληροφοριακά αγαθά καθώς και σε διαδικτυακές υπηρεσίες ελέγχεται πλήρως από το συγκεκριμένο ολιγοπώλιο, κάτι που έχει όχι μόνο οικονομικές αλλά και πολιτικές επιπτώσεις αφού οι συγκεκριμένοι παίκτες προάγουν την ιδεολογία της Sillicon Valley και δεν διστάζουν ακόμη και να λογοκρίνουν περιεχόμενα που δεν είναι της αρεσκείας τους αρνούμενοι να τα διανείμουν.

Μαζική διανοητικότητα, προσωπικά δεδομένα και επιτήρηση

Ένα καίριο χαρακτηριστικό της διαδικτυακής οικονομίας είναι το γεγονός ότι εξαρτάται από έμμεση χρηματοδότηση. Αυτό σημαίνει ότι η πρόσβαση σε μεγάλο κομμάτι των περιεχομένων και των υπηρεσιών που βρίσκει κανείς στο διαδίκτυο είναι δωρεάν για τον τελικό χρήστη. Οι δύο πηγές της έμμεσης χρηματοδότησης είναι η άμισθη εργασία των ίδιων των χρηστών (free labor) που παράγουν υπεραξία και τα προσωπικά τους δεδομένα που πωλούνται στους διαφημιστές.

Πράγματι μια από τις βάσεις των υπηρεσιών που προσφέρει το διαδικτυακό ολιγοπώλιο είναι η συμμετοχή του κοινού στην δημιουργία και την διάδοση περιεχομένου (κείμενο, εικόνες, βίντεο, ήχος) και μετά-περιεχομένου κάθε μορφής (οδηγίες, απαντήσεις, εξηγήσεις, ψήφοι, κριτικές). Σε γενικές γραμμές το χαρακτηριστικό αυτό εκλαμβάνεται θετικά από τους χρήστες των συμμετοχικών εφαρμογών λόγω του ενεργού ρόλου που καλούνται να παίξουν, κάτι που εκ πρώτης όψεως αντιτίθεται στο παθητικό μοντέλο του εξαρτημένου και ετερόνομου τηλεθεατή. Όπως αναφέρει ο Nick Dyer Witheford, ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα ο Μαρξ στο βιβλίο του Grundrisse υποστήριζε ότι σε τελική ανάλυση η γνώση, με την έννοια της συσσωρευμένης εμπειρίας, αποτελεί την κινητήρια δύναμη του παραγωγικού συστήματος, κάτι που ονόμασε « social intellect» ή κοινωνική διάνοια.

Η ιδέα αυτή του Μαρξ υιοθετήθηκε και εμπλουτίστηκε στην συνέχεια από διανοητές του Ιταλικού αυτονομιστικού μαρξισμού (Virno, Negri, Lazzarato, Hardt) και τα γραπτά τους στο περιοδικό Futur Interieur. Οι τελευταίοι, προσπαθώντας να ενσωματώσουν στην ανάλυση του Μαρξ τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου παραγωγικού συστήματος, επινόησαν την ιδέα της « μαζικής διανοητικότητας» ως βασικής συνιστώσας της εργασίας. Η μαζική διανοητικότητα αποτελείται από ένα « σύνολο επικοινωνιακών, πολιτιστικών, διαλογικών, γλωσσικών ή ηθικών χαρακτηριστικών, που αναπτύσσουν οι άνθρωποι στις σχέσεις τους μ’ άλλους ανθρώπους, μέσω του διαλόγου κι οποιωνδήποτε άλλων σχέσεων κι αλληλεπιδράσεων έχουν μεταξύ τους » ((Μπουντουρίδης, 2010).

Εάν μεταφέρουμε την ιδέα της μαζικής διανοητικότητας στο πεδίο της διαδικτυακής οικονομίας φαίνεται ότι ο βασικός πόρος που διαθέτουμε εμείς οι απλοί χρήστες του διαδικτύου για το οικονομικό σύστημα είναι η ίδια η δυνητική μας ύπαρξη και οι τρόποι με τους οποίους αυτή μετουσιώνεται σε υπεραξία: οι μουσικές που ακούμε και που παράγουμε, τα βιβλία που διαβάζουμε, οι φωτογραφίες που βγάζουμε, οι ιδέες και απόψεις που εκφράζουμε δημόσια και ιδιωτικά, οι προτιμήσεις μας, οι φίλοι μας, οι λιγότεροι φίλοι, οι πάσης φύσεως κοινωνικές σχέσεις που συνάπτουμε καθημερινά και βέβαια η τεχνογνωσία που ο καθένας μας διαθέτει σε ότι αφορά τους τρόπους διασποράς αυτών των πληροφοριών. Σε μια τέτοια διάρθρωση, οι διαδικτυακές υπηρεσίες είναι πρωταρχικής σημασίας για το σύγχρονο παραγωγικό σύστημα αφού αποτελούν ουσιαστικά « μηχανές συγκομιδής » της μαζικής διανοητικότητας.

Όταν η Facebook αγοράζει το Instagram στην ουσία το αντικείμενο της αγοραπωλησίας δεν είναι τόσο η τεχνολογία ούτε και τα περιεχόμενα αλλά η «κοινότητα», με την έννοια ενός συνόλου πληροφοριών που αφορούν τους χρήστες, τις τεχνικές και κοινωνικές σχέσεις που αναπτύσσουν μεταξύ τους αλλά και τις δεξιότητες που κομίζουν. Οι δραστηριότητες των χρηστών μέσα σε αυτές τις πλατφόρμες αποτελούν λοιπόν μια νέου είδους άμισθη εργασία που ουσιαστικά χρηματοδοτεί τις υποτίθεται « δωρεάν» υπηρεσίες.

Ταυτόχρονα με τη εκμετάλλευση της άμισθης εργασίας των χρηστών, οι πλατφόρμες του διαδικτυακού ολιγοπωλίου έχουν σαν στόχο την παρακολούθηση και καταγραφή όλων των πτυχών της δυνητικής μας ύπαρξης: « You have one identity… The days of you having a different image for your work friends or co-workers and for the other people you know are probably coming to an end pretty quickly… Having two identities for yourself is an example of a lack of integrity». Μέσα σε αυτές τις λίγες λέξεις του Mark Zuckerberg από το 2009 περικλείεται κι ο απώτερος στόχος του : η απόλυτη διαφάνεια του υποκειμένου. Η εγκαθίδρυση της διαφάνειας ως υπέρτατη αξία βρίσκει τις ιδεολογικές ρίζες της σε αυτό που ο Φουκώ ονομάζει Πανοπτισμό: « το μείζον αποτέλεσμα του πανοπτικού είναι το ακόλουθο: να υποβάλλει στον κρατούμενο μια συνειδητή και μόνιμη, σε βάρος του, κατάσταση ορατότητας που εξασφαλίζει την αυτόματη λειτουργία της εξουσίας. Να μονιμοποιεί τα αποτελέσματα της επιτήρησης, ακόμη κι αν αυτή είναι ασυνεχής στην άσκησή της. Το αρχιτεκτονικό τούτο συγκρότημα να είναι μια μηχανή για την εγκαθίδρυση και τη στήριξη ενός είδους εξουσίας ανεξάρτητης από εκείνον που την ασκεί. Κοντολογίς, οι κρατούμενοι να παγιδεύονται και να υφίστανται μια εξουσία της οποίας οι ίδιοι είναι οι φορείς». (Μισέλ Φουκώ, Επιτήρηση και Τιμωρία: Η Γέννηση της Φυλακής, Αθήνα, Ράππας, 1989, σελ. 266).

Στην περίπτωση του Facebook, ο Πανοπτισμός δεν μπαίνει στην υπηρεσία ενός σωφρονιστικού ή κατασταλτικού μηχανισμού αλλά συμμετέχει στην άντληση διαφημιστικής υπεραξίας. Η απόλυτη διαφάνεια του υποκειμένου εξυπηρετεί τη συγκομιδή και εκμετάλλευση των προσωπικών δεδομένων και της άμισθης εργασίας των χρηστών από εμπορικές επιχειρήσεις με περίτεχνο τρόπο ώστε να αφαιρείται ουσιαστικά από τους χρήστες η δυνατότητα ελέγχου τους.

Οι αποκαλύψεις όμως του Edward Snowden δείχνουν μια σύμπτωση συμφερόντων μεταξύ του διαδικτυακού ολιγοπωλίου και των υπηρεσιών ασφαλείας. Οι τελευταίες, μέσω των κυβερνήσεων, ευνόησαν την ανεξέλεγκτη συσσώρευση προσωπικών δεδομένων με την προϋπόθεση ότι θα έχουν ελεύθερη πρόσβαση σε αυτά όποτε το θελήσουν. Δεν έχει σημασία αν οι Google, Facebook κλπ. συνεργάστηκαν συνειδητά με την NSA ή παγιδεύτηκαν από αυτή. Σημασία έχει η αντικειμενική σύμπτωση συμφερόντων και το αποτέλεσμα: οι αμερικανικές υπηρεσίες ασφαλείας έχουν απεριόριστη και ανεξέλεγκτη πρόσβαση στα δεδομένα των κυριότερων πάροχων διαδικτυακών υπηρεσιών στον κόσμο. Μέηλ, τσάτ, κοινωνικά δίκτυα, VoIP, αναζητήσεις, αγορές, προτιμήσεις αλλά και τηλεφωνικές επαφές, γεωεντοπισμός και οτιδήποτε άλλο παράγουμε και μοιραζόμαστε στο διαδίκτυο και στα κινητά τηλέφωνα καθημερινά μέσω των πιο γνωστών υπηρεσιών αποτελούν έτσι δυνητικό πεδίο ανεξέλεγκτης μαζικής παρακολούθησης. Το διαδίκτυο από εργαλείο στην υπηρεσία της δημοκρατίας μετατρέπεται έτσι στη μεγαλύτερη μηχανή επιτήρησης της ανθρώπινης ιστορίας,

Διαδικτυακό ολιγοπώλιο και οικονομικό-πολιτικό κατεστημένο

Τα παραπάνω δείχνουν ξεκάθαρα τη θέση του διαδικτυακού ολιγοπωλίου στο κέντρο του σύγχρονου καπιταλισμού. Αυτό επιβεβαιώνεται επίσης και από τις ιδιαίτερες σχέσεις που οι πολυεθνικές του διαδικτύου διατηρούν με το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οι μεγαλύτερες επενδυτικές τράπεζες του πλανήτη (Morgan Stanley, Goldman Sachs κλπ.), οι σημαντικότεροι ολιγάρχες (Ρωσία, Σαουδική Αραβία) και τα πιο δραστήρια hedge funds έχουν μεγάλο αριθμό μετοχών όλων των εταιρειών του διαδικτυακού ολιγοπωλίου. Τα συμφέροντα αυτών των εταιρειών ταυτίζονται έτσι εν πολλοίς με αυτά της καρδιάς του παγκόσμιου κεφαλαίου.

Ταυτόχρονα οι συγκεκριμένες εταιρείες ασκούν οργανωμένη και μαζική φοροδιαφυγή χρησιμοποιώντας φορολογικούς παραδείσους και πολύπλοκα σχήματα με off shore εταιρείες ώστε να ελαχιστοποιούν τους φόρους που πληρώνουν στις χώρες στις οποίες δραστηριοποιούνται. Πρόσφατα οι γαλλικές φορολογικές υπηρεσίας επέβαλλαν πρόστιμο ενός δισεκατομμυρίου ευρώ στη Google για αυτό το λόγο. Το ίδιο συμβαίνει και στη Μεγάλη Βρετανία. Σήμερα μόνο τέσσερις εταιρείες του χώρου οι Apple, Microsoft, Google και Cisco Systems διαθέτουν ένα κρυμμένο θησαυρό 331 δισεκατομμυρίων δολαρίων εκ των οποίων τα 255 βρίσκονται σε φορολογικούς παραδείσους και δεν φορολογούνται ούτε από το αμερικανικό κράτος. Σε μια επίδειξη κυνικότητας, οι συγκεκριμένες εταιρείες αγοράζουν κρατικό χρέος των ΗΠΑ με αυτά τα χρήματα με αποτέλεσμα όχι μόνο μην πληρώνουν τους φόρους που τους αναλογούν αλλά να βγάζουν κέρδη δανείζοντας το κράτος.

Η σύνδεση του διαδικτυακού ολιγοπωλίου με το οικονομικού κατεστημένου συμπληρώνεται από στενές σχέσεις με ισχυρούς πολιτικούς. Είναι γνωστό ότι οι Microsoft και Google μαζί με τα πανεπιστήμια της Καλιφόρνια ήταν οι σημαντικότεροι χρηματοδότες της προεκλογικής καμπάνιας του Ομπάμα το 2012. Πολλά από τα σημαντικά στελέχη της Silicon Valley μπήκαν στην κυβέρνηση και το αντίστροφο. Η καμπάνια του Ομπάμα το 2012 χαρακτηρίστηκε από την πιο πολύπλοκη και αποτελεσματική χρήση big data την ιστορία. Για παράδειγμα οι σύμβουλοι του Αμερικανού προέδρου είχαν ελεύθερη πρόσβαση σε τεράστιες ποσότητες δεδομένων μέσω του Facebook τα οποία τους επέτρεψαν να στοχεύσουν τους αναποφάσιστους ψηφοφόρους. Οι σύμβουλοι αυτοί μετά τις εκλογές απορροφήθηκαν από την Silicon Valley.

Η πολιτική φιλοδοξία των παικτών του διαδικτυακού μονοπωλίου διαφαίνεται και από την πρόσφατη εμπλοκή τους στο χώρο των ΜΜΕ. Ο ιδρυτής της Amazon Jeff Bezos αγόρασε έτσι μια από τις σημαντικότερες αμερικανικές εφημερίδες, την Washington Post, ο ιδιοκτήτης της eBay Pierre Omidyar επένδυσε 250 εκατομμύρια δολάρια για τη δημιουργία του First Look Media, ο συνιδρυτής του Facebook Chris Hughes αγόρασε το περιοδικό New Republic. Ακόμη και στη Γαλλία η Monde και το περιοδικό Nouvel Observateur ελέγχονται από τον επιχειρηματία Xavier Niel ιδιοκτήτη ενός από τους μεγαλύτερους τηλεπικοινωνιακούς πάροχους της Ευρώπης. Και βέβαια η Google χρηματοδοτεί αναρίθμητα πρότζεκτς γύρω από τον χώρο των ΜΜΕ. Όπως γνωρίζουμε πολύ καλά στην Ελλάδα η αγορά ή η δημιουργία ΜΜΕ από ισχυρούς επιχειρηματίες γίνεται πάντα για ιδιοτελείς σκοπούς. Μπορεί λοιπόν να υποθέσει κανείς με αρκετή ασφάλεια ότι η στρατηγική των συγκεκριμένων επιχειρηματιών μέσω της εμπλοκής τους στο χώρο είναι η προάσπιση των συμφερόντων τους και η προώθηση της ατζέντας θεμάτων που τους αφορούν.

Κατακλείδα

Πίσω από τη συμπαθητική φιγούρα των νέων και και ταλαντούχων ιδρυτών τους, κάτω από τα αστραφτερά περιβλήματα των πανάκριβων συσκευών που παράγουν, μέσα στον κώδικα του λογισμικού που δημιουργούν, οι τεχνολογικοί γίγαντες της Silicon Valley κρύβουν ένα πολύ διαφορετικό πρόσωπο: αυτό ενός παγκόσμιας κλίμακας ολιγοπωλίου που ελέγχει την υλική και λογισμική βάση μέσω της οποίας λειτουργεί η οικονομία και η κοινωνία. Αυτό που προσπάθησα να δείξω σε αυτό το κείμενο δεν είναι ότι όλοι αυτοί συνωμοτούν με στόχο την παγκόσμια κυριαρχία. Ούτε ότι οι υπηρεσίες και τα εργαλεία που προσφέρουν δεν έχουν χειραφετικές δυνατότητες προσωπικής ολοκλήρωσης και εκδημοκρατισμού, το αντίθετο μάλιστα. Το βασικό επιχείρημα μου είναι ότι το διαδικτυακό ολιγοπώλιο εκπροσωπεί την αβαντ γκαρντ του σύγχρονου, γνωσιακού καπιταλισμού. Ως τέτοιο λοιπόν εκπροσωπεί τα συμφέροντα των κυρίαρχων τάξεων και επιδιώκει τη συνέχιση, με άλλα μέσα, της συσσώρευσης κεφαλαίου από αυτές. Όσο πιο γρήγορα αυτό γίνει κατανοητό από όλους μας, τόσο πιο εύκολα θα μπορέσουμε να επιβάλλουμε τη δημοκρατική ρύθμιση του διαδικτύου και την ανάδυση εναλλακτικών τεχνολογικών και κατ’επέκταση πολιτικών μοντέλων.